Stígandi - 01.01.1945, Blaðsíða 102
UM BÆKUR
Guðmundur Daníelsson: Landið
handan landsins. Utget. Þorst. M.
Jónsson. Akureyri 1944.
1‘eir, sem nokkuð hafa fylgzt með rit-
liöfundarferli Guðm. Daníelssonar,
rnunu liafa beðið þessarar skáldsögu
með allmikilli eftirvæntingu. 1941 kom
út fyrsta bindi skáldverks þessa, Af
jörðu ertu kominn, og bar undirheitið
Eldur. Ari síðar kom Sandur, og var
óneitanlega frumlega sett upp í vef-
stólinn: uppistaðan eldur, ívafið sandur.
Hvernig mundi voðin verða, er hún
hefði verið felld af? Raunar er ekki
grunlaust, að höfundurinn hafi gefizt
upp við að fella þessar þrjár sögur i
cina heild, því að hvorki Sandur né
Landið handan landsins bera yfirheitið
Af jörðu ertu kominn. Þó er augljóst
sambandið milli sagnanna, svo að á þær
verður varla litið öðruvísi en heild. I
fyrstu sögunni cr sköpunargleði höfund-
arins auðsæjust, svo að um hamfarir
virðist næstum að ræða sums staðar.
Gísli í Gröf og Jóhannes hreppstjóri
gera jötunefld átök til að verða holdi
og lífi gæddar verur. Sama gildir um
Húa Úlfsson í annarri sögunni, en höf-
undur kostar þó ekki jafnmiklu til og
kemst lengra incð Þorstein í Hátúni,
bálan og undirförulan. Þar kemur til
sögunnar Reginvaldur Búason, afglap-
inn, sem lesandinn hyggur að verða
skuli risfaldur sagnabálksins. En hafi
það verið ætlan höfundarins, virðist
honum mistakast það gjörsamlega.
Raunar er kannske ekki von, að niður-
staðan verði góð, þegar uppistaðan er
eldur og ívafið sandur, enda varla blöð-
um um það að fletta, að Landið handan
landsins er þessara þriggja sagna sýnu
lökust. Það er eins og sandurinn hafi
sigrazt á hinu stórbrotna efni, sent höf-
undurinn liugðist skrifa um og list hans
verði öll grip í sand um það er lýkur.
Því sárar finnur lesandinn til þessa,
sent augljóst er, að höfundurinn býr
yfir prýðilegum hæfileikunt, en skortir
kröfuhörku við sjálfan sig og vand-
virkni. Senn hvað líður fer Guðm. Datií-
elssyni að verða þetta bráðhættulegl:
Hann hefir enn ekkert ritað, sem hefir
afdráttarlaust „slegið í gegn“, en er af-
kastamikill og fer að eiga það mjög a
hættu, að hálfviðurkenningin festist við
hann, ltonum verði fyrir fullt og fast
skipað í hóp minni spámannanna. Gönt-
ul goð á stalli geta fremur leyft sér
hroðvirkni, þeirra ritverk eru skoðuð
gegnum gleraugu aðdáunarinnar og trú-
arinnar.
Hvernig fer um persónurnar, sem höf.
vakti forvitni okkar á í Eldi og Sandi?
Blóðleysinginn, séra Gylfi, er enn á
reiki þar og er sarna Hadesarheintsvofan
og áður, svipað má segjá um Ásdísi,
fóstru hans. Við mynd Þorsteins er engu
aukið, Búa og Regitivalds ekki heldur.
Bogga, krækiberið, og Dóta litla hafa
ekki verið annað en stundargaman höf.,
vel dregnir frumdrættir að góðum per-
sónulýsingum, búið. Hrólfur Sigurðsson
kippir í hlekkina, en lætur þar við sitja.
Halldóra gatnla Stephensen tekur rögg
á sig og leikur hlutverk sitt prýðilega,
en hún tná ekki ein við margnum, þótt
hún fái nokkra stoð síðla í sögunni hjá
Gyðu Búadóttur, enda er það ekki nema
í svip.