Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.05.2002, Page 22

ÞORGERÐUR EINARSDO'TI IR
Hugtökin jaínrétti og kynjamismunur eru eitt samfellt viðfangseini
femínista. Femímskir stjórnmálaífæðingar hafa gagnrýnt jafnréttishug-
tak hinnar klassísku ffjálshyggju fyrir að gera ráð fyrir algildu einstakl-
ingshugtaki sem hafi hinn staka karl sem riðmið. Hugmyndin um hinn
fullgilda borgara er sniðin að körlum. Frelsi hans, réttindi og sjálfs-
ák\7örðunarréttur hvíla á tvæimur stoðum. Annars vegar samfélagssátt-
málanum (e. social contract) þar sem hann skiptir á náttúrulegu frelsi sínu
og ffelsi borgarans sem ríkisvaldið stendur vörð um (Hobbes 1971, Loc-
ke 1971, Rousseau 1973) og hins vegar þeim ktmjasáttmála (e. sexual
contract) sem tengir hann þeirri konu sem annast bömin hans og hans
hluta fjölsk\Tlduáb\Tgðarinnar (Phillips 1990, Pateman 1989). Fræði-
menn á borð við Phillips og Pateman halda því fram að jafnréttishugtak-
ið verði að taka mið af þessum djúpstæða kynjamismun ef sanngjöm,
réttlát samfélagsskipan eigi að nást.
Sértækar aðgerðir
A áttunda og níunda áratugnum vék \rða erlendis meginreglan um jafnan
rétt og bann við mismunun fyrir áherslunni á sértækar aðgerðir.' Þetta fól í
sér viðurkenningu á því að ekki væri nóg að ryðja úr vegi formlegum og
lagalegum hindrunum. Forskot karla \fð núverandi þjóðskipulag var talið
óumdeilt og því þyrfti að leiðrétta stöðu kvenna. Hugm\mdin er mnblás-
in af róttækum femínisma en samk\-æmt honum er uppbygging samfélags-
ins karlmiðuð og rætur k\Tijamismununar djúpt í menningu og samfélags-
gerð. Ekki dugar að berjast f\TÍr jafnrétti á forsendum kerfisins, eins og
ffjálslyndur femínismi gerir, því það er rangt gefið. En aðgerðirnar núð-
uðu að því að leiðrétta stöðu kvenna gagnvart körlum, ekki að leiðrétta
kerfið. Víða um heim var ráðist í sérstakar aðgerðir til að styrkja stöðu
kvenna, átak í dagvistarmálum og fleira. A Islandi var þetta nefnt „n'ma-
bundnar aðgerðir í þágu k\-enna“ og var sett inn í jafnréttdslögin 1985.
Málinu hafði verið hreyft á Alþingi 1980 og olli miklum deilum.6
s I Bandaríkjunum hefur hugtakið sértækar aðgerðir verið beitt til að jafha hlut
svartra, t.d. í háskólum, og tekur umræðan þar mið af því (sjá t.d. Dworkin
2000:386-408).
6 Sjá Skýrslu félagsmálaráðherra, Jóhönnu Sigurðardóttur, til Alþingis um stöðu og
þróun jafnréttismála, frá desember 1988, þar sem fram kemur að ákvæðinu hafi enn
ekki verið beitt. Jafnframt er þess getið að starfshópur hafi verið skipaður til að
vinna tillögur um hvernig mætti nýta lagagreinina (bls. 24, 28).
20