Ritið : tímarit Hugvísindastofnunar - 01.10.2002, Qupperneq 66

ÁRMANN JAKOBSSON
heiminn. Og vonandi tekst seinasta myndin vel því að með henni stend-
ur og fellur heildarsagan. Þannig hefur George Lucas tekið nokkra list-
ræna áhættu með þessu sköpunarverki sínu sem er jafnframt ein inesta
féþúfa allra tíma og vel heppnuð afþreying.
6. Er Agatha Christie listamaður?
Afstaðan til markaðarins hlýtur að skipta miklu máh þegar reynt er að
flokka list sem afþreyingu eða ekki. En þar með er ekki sagt að það sé allt-
af auðvelt að flokka einstök listaverk efrir því hvernig afstaðan til markað-
arins er - enda geta listaverk ekki verið allsendis óháð markaðssjónarmið-
um. Vinsælustu kvikmyndir nútímans eru gerðar efrir Hringadróttinssögu
Tolkiens (The Lord ofthe Rings, 1954-5 5).26 Sú bók hefur stundum verið
talin til afþreyingarbókmennta en það er þó hæpið í ljósi þess hversu ein-
stæð hún er - eða öllu heldur var áður en efrirhermur tóku að spretta upp
eins og gorkúlur. Höfundur hennar fór sínar eigin leiðir og skeytti um fátt
annað en eigin sannfæringu og ímyndunarafl. Svo fór þó að Hringadrótt-
inssaga seldist vel í fyrstu, varð svo metsölubók og nú hefur hún verið
kvikmynduð og er eitt mesta markaðsævintýri allra tíma.
Kvikmyndirnar efrir Hringadróttinssögu eru ótvíræð afþreying. Hvað
annað er hægt að kalla myndir sem keppa við Stjömustríð, Kjamma, ET
og önnur stærstu markaðsaffek kvikmyndasögunnar? En þó eru þær
fremur trúar sögunni og þeir sem þær gerðu tóku ákveðna áhættu með
því að einfalda ekki fléttu sögunnar um of, áhættu sem svo sannarlega
hefur gengið upp. Og vitaskuld er útkoman glæsileg þó að sumt glatist af
því sem var hvað frumlegast við bókina.
Aðgreiningin á milli markaðslistar og listar sem skeytir hvorki um
gróða né vinsældir er þó engan veginn næg. Það er líka mikill munur á
vönduðustu og óvönduðustu markaðslistaverkunum. Skáldsögur Sjö-
walls og Wahlöös um glæp voru hörkuafþreying sem átti að ná til fjöld-
ans en þær voru miklu metnaðarfyllri en gengur og gerist um slík verk og
líka betur heppnaðar.27
26 Hringadrómnssaga er olt ranglega nefnd þríleiloir (e. trilogy). Tolkien sjálfur leit á
hana sem eitt verk en greint niður í sex bækur sem hver um sig er rúmur tugur kafla.
Skiptingin í þrennt var til hagræðingar og sömu sjónarmið eru væntanlega á bak við
hjá kvikmyndagerðarmönnunum.
27 Bækur Per Wahlöö (1926-1975) ogMaj Sjöwall (f. 1935) um Martin Beck lögreglu-
foringja og félaga hans hjá Rannsóknarlögreglunni í Stokkhólmi voru frá öndverðu
64