Þjóðlíf - 01.03.1988, Blaðsíða 68

ERLENT
Glastnost gerjun
Minnkandi ótti
í kjölfar atburöanna í þýska Alþýðulýöveld-
inu að undanförnu hefur samtökum áhuga-
fólks um auknar viöræður milli vesturs og
austurs vaxið fiskur um hrygg. Einnig hefur
nýr áhugahópur verið stofnaður sem kallar
sig „A mörkunum“ og kveðst ætla í auknum
mæli að styðja starf þeirra hópa austan meg-
in sem eru á öndverðum meiði við stjórnvöld.
Innan ramma beggja samtakanna hafa að
undanförnu bæði hér í Vestur-Berlín og öðr-
um stærri borgum Vestur-Þýskalands verið
haldnir fjölmargir opinberir upplýsinga-
fundir með umbótasinnunum sem á undan-
förnum vikum hafa neyðst til að yfirgefa
heimaland sitt til lengri eða skemmri tíma.
í lok febrúar sátu hjónin Wolfgang og
Lotte Templin fyrir svörum á einum slíkum
fundi hér í Vestur-Berlín. Wolfgang Templ-
in, heimspekingur að mennt, hefur frá upp-
hafi verið virkur þátttakandi í friðar- og
mannréttindahreyfingunni í Austur-Þýska-
landi og missti af þeim sökum atvinnu sína.
Kona hans Lotte Templin hefur um all langa
hríð starfað að félagsmálum innan kirkjunn-
ar. Wolfgang Templin er einn af útgefendum
neðanjarðartímaritsins „Á mörkunum".
Templin- hjónin tóku þátt í Rósu Luxem-
burg göngunni en voru ekki handtekin fyrr
en tíu dögum síðar, í seinni handtökuhrin-
unni þann 28. janúar. Öryggisverðir ríkisins
hringdu dyrabjöllunni hjá þeim snemma
morguns og báðu þau að fylgja sér umsvifa-
laust. Synir þeirra tveir 12 og 3ja ára skyldu
ekki koma með, þeim yrði komið fyrir á
upptökuheimili meðan réttarrannsókn færi
fram. Hjónin báðu um að slíkt yrði ekki gert
heldur farið með börnin til vina þeirra. Eftir
tveggja daga ítrekaðar spurningar um afdrif
barnanna gat lögfræðingur þeirra tjáð þeim
að þau hefðu verið flutt á upptökuheimili,
kona í næsta húsi hefði hins vegar boðist til
að sækja þau og hafa þau hjá sér um sinn.
Hjónin tóku þessu boði og börnin dvöldu hjá
nágrannakonunni þar til þeim var lyft upp í
bíl sem flutti þau og foreldra þeirra vestur
yfir landamærin tveim vikum síðar.
Hvorki Templin hjónin né aðrir fangar
fengu neinar fregnir af þeim víðtæku sam-
úðaraðgerðum sem áttu sér stað á meðan á
fangavist þeirra stóð. Þeim var heldur ekkert
sagt frá stuðningsyfirlýsingu sem 280 manns
frá öðrum sósíalískum ríkjum höfðu skrifað
undir og sent fangelsinu.
I öllum yfirheyrslum í fangelsinu, sem og í
samtölum þeirra við lögfræðing sinn, hafði
komið fram mikið óöryggi um hvernig best
væri að taka á þessum óþægilegu málum
viðfrjálslyndi...
þannig að sem minnstur pólitískur skaði
hlytist af, jafnt innanlands sem á alþjóðavett-
vangi. I þessum síðustu átökum stjórnvalda
við óþægilega þegna hafi og komið berlega í
ljós að aukin viðurkenning þýska Alþýðu-
lýðveldisins á alþjóðavettvangi og aukin
samskipti landsins við vestrænar þjóðir hefði
gífurlega mikið að segja fyrir þróunina inn-
anlands. Stjórnvöld gætu einfaldlega ekki
leyft sér ákveðna hluti sem þau hefðu leyft
sér áður í einangrun sinni. Minnkandi
spenna og aukin samvinna austurs og vesturs
mynda þann jarðveg sem nauðsynlegur væri
fyrir raunverulegt lýðræði í löndum austur-
Evrópu, sagði Wolfgang Templin.
Hann gagnrýndi áhugaleysi ýmissa aðila á
að ræða við grasrótarhópa í austri og snúa sér
einvörðungu til stjórnvalda. Þessi gagnrýni
beindist ugglaust ekki síst til vestur-þýska
sósíaldemókrataflokksins en hann og sósíal-
íski einingarflokkurinn í Austur-Þýskalandi
undirrituðu í lok síðasta árs viðtæka viljayfir-
lýsingu um aukna samvinnu. Því á síðasta ári
áttu óháðir friðar- og mannréttindasinnar í
Austur-Berlín samræður bæði við alþjóða-
nefndina um frið og samvinnu í Evrópu sem
kennd er við fundarstað sinn Vínarborg sem
og við nokkra fulltrúa vesturþýskra krist-
demókrata. Templin sagði flokk Græningja
einu stjórnmálasamtökin sem hefðu tekið
gagnrýnisöfl Alþýðulýðveldisins jafnalvar-
lega og stjórnvöld. Þó svo að stjórnvöld í
Alþýðulýðveldinu tækju Græningja náttúr-
lega ekki að sama skapi alvarlega og hefðu í
síauknum mæli varnað þeim inngöngu í land-
ið.
Á fundinum gerðu hjónin einnig að
nokkru leyti grein fyrir því hvernig staðið var
að lausn máls þeirra. Að loknum daglegum
yfirheyrslum í nokkra daga var þeim boðið
að velja á milli, hvort þau vildu halda áfram
að búa í Austur-Þýskalandi eða hvort þau
vildu flytjast til Vestur-Þýskalands. Þau
fengu leyfi til að hittast og ræða þessi mál sín
í milli. Niðurstaðan var reyndar fyrirfram
Ijós, þau vildu auðvitað halda áfram að búa
heima hjá sér. Daginn eftir var þetta tilboð
síðan dregið til baka, skýringalaust.
Það eina sem lögfræðingur þeirra gat sagt
þeim var að ráðamenn á æðri stöðum hefðu
ekki verið á eitt sáttir um ágæti slíkrar lausn-
ar. Allar fréttir um að þessi stefnubreyting
stjórnvalda hefði komið til vegna síendur-
tekinna yfirlýsinga Stefans Krawczyks,
Freyu Klier og annarra umbótasinna, sem
þegar voru komin vestur yfir, um að þau
hefðu síður en svo yfirgefið Alþýðulýðveldið
af fúsum og frjálsum vilja, væru úr lausu lofti
gripnar. Enda hefði þetta fólk ekki verið
búið að gefa neina yfirlýsingu þegar þetta
átti sér stað.
Að kvöldi þriðja dags var þeim síðan gert
að hittast aftur og taka sameiginlega afstöðu
til nýs tilboðs. Evangelíska Akademían í
Vestur-Þýskalandi hefði boðið Lotte Templ-
in til námsdvalar við einhverja af stofnunum
Akademíunnar þar í landi og auðvitað væri
fjölskylda hennar velkomin. Gegn því að rík-
isstjórn Alþýðulýðveldisins samþykkti á
móti að þau fengju öll að snúa aftur til
heimalands síns að námsdvölinni lokinni
gengu Templinhjónin að þessu tilboði. Þau
kváðust hins vegar sjá eftir því núna, það
hefði verið skynsamlegra og pólitískt réttara
að sitja áfram í fangelsinu og bíða réttar-
halda. Slíkt hefði og komið baráttunni betur.
Hvort stjórnvöld myndu standa við sinn
hluta samningsins sögðust þau ekki vita. Það
kæmi í ljós í ágúst á þessu ári því þá yrðu 6
mánuðir liðnir frá því að fyrsti umbótasinn-
inn. myndlistakonan Bárbel Bohley, fékk af-
hent vegabréf í fangelsinu og var ekið vestur
yfir landamærin.
Lotte Templin sagðist hins vegar enn sem
komið er ganga út frá því að málshöfðun
gegn þeim verði ekki látin niður falla, þeim
þyki jafnvel líklegt að ákæran verði gerð víð-
tækari. Þó fari það ugglaust eftir því hver
þróunin verður á næstu mánuðum hvað yfir-
völd í þýska Alþýðulýðveldinu treystu sér
eða neyddust til að ganga langt til móts við
gagnrýna þegna sína utan flokks jafnt sem
innan. Hér fyrir vestan er haft á orði að
hátíðahöldin í tilefni af 1. maí verði líklega
næsta opinbera prófraunin sem austur-þýsk
yfirvöld þurfi að standa af sér.
Frá því að friðarhreyfingin var stofnuð á
árunum 1979 og ’80 hafa raddir um umbætur
orðið æ háværari og almennari, sögðu
Templinhjónin. Áður fyrr voru það einstak-
ar aðgerðir stjórnarinnar sem kölluðu fram
gagnrýna svörun einstakra þegna. Nú er svo
komið að það eru gagnrýnendur sem koma
stjórnvöldum til að grípa til aðgerða, þeir eru
orðnir ákvarðandi aðili í samfélaginu þótt í
ólíkt verri aðstöðu séu. Eins hefur áhugi al-
mennings á gagnrýnum og frjálslyndari
skoðunum aukist og óttinn við boðbera
þeirra minnkað. Jafnvel innan stofnana
flokksins starfar fjöldi fólks, sem áhuga hef-
ur á slíkum skoðunum. Það vill ekki lengur
flokk sem starfar til að gagnrýnum þegnum
og fjölskyldum þeirra sé með leyndum og
ljósum ofsóknum gert illmögulegt að lifa
eðlilegu lífi í Alþýðulýðveldinu.
Það kom berlega í ljós á þessum fundi, þar
sem einnig voru viðstaddir fjöldi annarra
Austur-Þjóðverja sem núna á síðustu mán-
uðum sem og á undanförnum árum hafa yfir-
gefið landið, að það er mikil gerjun í gangi í
Alþýðulýðveldinu. Fræ Glasnost og Pere-
stroijku hafa borist þangað og ekki fallið í
alls ófrjóa jörð.
68