Þjóðlíf - 01.03.1988, Blaðsíða 72

ERLENT
Svíþjóð
Tveggja
ára
gamalt
vitni...
Hversu mikið mark skal taka á orðum
tveggja ára barns? Nægja þau til að senda
menn í margra ára fangelsi? Þessum atriðum
velta margir Svíar fyrir sér þessa dagana
þegar yfir standa réttarhöld í morðmáli þar
sem úrslit velta að stórum hluta á mati réttar-
ins á framburði tveggja ára telpu.
Raunar er mál þetta allt með miklum ólík-
indum. Upphaf þess má rekja til sumarsins
1984. Þann 18. júlí það sumar var tilkynnt til
Stokkhólmslögreglunnar að verið væri að
fremja innbrot við Upplandsgötu. Nánari at-
hugun leiddi í ljós að þeir er þar voru að verki
voru í lögmætum erindagjörðum. En annar
þeirra notaði tækifærið úr því lögreglan var
nú þarna og benti þeim á að í Karls-
berggarðinum lægju tveir svartir plastpokar
og væri af þeim hin versta ólykt. Ef til vill
væri þar rotnandi dýr. Lögreglan ók þangað
og leit í pokana. Síðan var snarlega beðið um
aðstoð. í pokunum voru sundurbútaðar lfk-
amsleifar. Tveim vikum síðar fundust fleiri
hlutar líksins en höfuðið er þó ófundið enn.
Fingraför leiddu í ljós að hér var um að ræða
lík 27 ára kvenmanns, Catrine da Costa. Vit-
að er að hún var heróínneytandi og vændis-
kona. Hún sást síðast á lífi 9. júní 1984, dag-
inn fyrir hvítasunnu. Kvöldið áður hafði hún
fengið upphringingu, trúlega frá viðskipta-
vini.
Fljótlega féll grunur á mann sem starfaði
við krufningar á réttarlæknisstöð skammt frá
þeim stað er seinni líkfundurinn átti sér stað.
Líkið hafði ljóslega verið bútað af manni
með þekkingu á líffærafræði og krufningu en
jafnframt virtist svo sem viðkomandi hefði
reynt að dylja þessa þekkingu. Hinn grunaði
hafði sjálfur aðstoðað við krufningu da
Costa og að sögn samstarfsmanna hegðað
sér undarlega. Maðurinn var handtekinn
hinn þriðja desember en sleppt fjórum dög-
um síðar þar sem sannanir voru ekki fyrir
hendi og hann neitaði öllum ákærum.
Þá um haustið setti kona nokkur sig í sam-
band við félagsmálastofnun í Stokkhólmi og
segir frá þeim grun að tæplega tveggja ára
dóttir hennar hafi verið misnotuð kynferðis-
lega af föðurnum, þrjátíu og fimm ára göml-
um læknastúdent. Engir líkamlegir áverkar
fundust þó á barninu og lítið unnt að gera.
Við yfirheyrslurnar kom frarn að hinn grun-
aði líkskurðarmaður og læknaneminn eru
góðir vinir. Frásagnir eða athugasemdir
barnsins urðu til þess að lögreglan endur-
skoðaði hugmyndir sínar.
Barnið sagði meðal annars: „Þeir boruðu
og boruðu. Þeir boruðu af höfuðið. Pabbi og
X. Þeir tóku höfuðið af og hentu því í rusla-
körfuna". Barnið kannaðist einnig við mynd
af da Costa í dagblaði og sagðist hafa hitt
konu, sem héti Catrine. Hin nýja kenning
lögreglunnar var því sú að vinirnir hafi í sam-
vinnu myrt da Costa — bútað hana niður —
og að dóttir læknanemans hafi horft upp á
þennan viðbjóð.
En á þessu stigi málsins gerist það svo að
Palme er myrtur. Lögreglan fær allt of rnikið
að gera og neyðist til að leggja málið til hlið-
ar. Rúmu ári síðar gefst aftur færi á að sinna
því og í október 1987 eru báðir mennirnir
handteknir grunaðir um morðið á Catrinu da
Costa. Báðir neita öllum ásökunum og segj-
ast alls ekki hafa þekkt eða hitt da Costa.
Utlitið var nú heldur dökkt fyrir ákærand-
ann. Mjög ólíklegt var að það sem hann hafði
í höndunum dygði til ákæru hvað þá heldur
til sakfellingar.
í næsta kafla þessarar undarlegu sögu er
hringt frá framköllunarstofu í Stokkhólmi.
Þar höfðu menn oft tekið að sér verkefni
fyrir St. Görans sjúkrahúsið og Karólínsku
stofnunina. Því þótti ekkert undarlegt við
það er maður sem kynnti sig sem lækni lagði
inn litfilmu sumarið 1984 og bað um skjóta
afgreiðslu þar eð hann ynni að leynilegu
verkefni. Filman var framkölluð og að sögn
voru þar heldur ógeðfelldar myndir. Starfs-
maður stofunnar var ekki í neinum vafa um
að þær væru af bútuðu líki og svo til alveg viss
um að um kvenmann væri að ræða. Hér þótti
lögreglunni komin skýring á óeðlilegri
hræðslu barnsins við ljósmyndara. Lækna-
nemanum var stillt upp meðal níu annarra
karla og að þeim séðum fullyrti starfsmaður-
inn að læknaneminn og sá er lagði inn film-
una væri einn og sami maður.
Nú var lögð fram formleg ákæra en þó
velktist það fyrir ákærandanum að ekki virt-
ist unnt að sýna fram á að kryfjandinn hefði
þekkt da Costa. En það vandamál leystist
snarlega eftir að blöðin höfðu frá því skýrt.
Þrjár manneskjur, þar á meðal tvær lögreglu-
konur, gáfu sig fram og eru reiðubúnar að
vitna að þau hafi séð kryfjandann og da
Costa saman. Þann 22. janúar síðastliðinn
hófust svo réttarhöldin. En hinu undarlega
sjónarspili var langt í frá lokið. Við upphaf
réttarhaldanna kom fram að mikilvæg sönn-
unargögn hefðu horfið - og fundist aftur. Hér
var um að ræða 7 segulbandsspólur með
samtölum við litla barnið. Móðir þess hafði
tekið þetta upp og skilað til lögreglunnar
haustið 1985. Síðan hurfu spólurnar og það
var ekki fyrr en skömmu fyrir réttarhöldin
sem ákæruvaldið og verjendur fréttu af spól-
unum. Lögreglan vill ekkert segja um það
hvernig svona mikilvæg gögn geti horfið en
líklegasta skýringin er einfaldlega sú að í
öllum þeim hræringum er fylgdu í kjölfar
morðsins á Palme hafi spólurnar gleymst í
einhverri skúffu eða skáp. Réttarhöldunum
hefur nú verið frestað um hríð svo tími gefist
til að hlusta á spólurnar.
Eins og áður sagði vekur þetta mál allt upp
margar spurningar. I fyrsta lagi er ekki unnt
að sanna að da Costa hafi verið myrt þar sem
höfuðið finnst ekki. Það er líklegt að svo hafi
verið en aðeins líklegt. Er unnt að dæma
menn fyrir morð án þess öruggt sé að morð
hafi verið framið? f öðru lagi hvflir ákæran
að stærstum hluta á frásögn tveggja ára telpu
og hversu mikið mark ber að taka á slíku?
Þar að auki er það móðir barnsins sem miðl-
ar reynslu þess og talar við barnið og þar eð
annar ákærðra, læknaneminn, faðir barns-
ins, liggur undir grun um sifjaspell gæti móð-
irin, meðvitað eða ómeðvitað, hafa ýtt undir
að barnið gæfi sem versta mynd af föður
sínum.
Einn fremsti sérfræðingur Svía í réttar-
sögu, Erik Anners, hefur opinberlega varað
mjög sterklega við að rétturinn byggi úr-
skurð sinn á framburði barnsins. Telur hann
að slíkt væri hættulegt fordæmi og minnir á
að börn hafi ekki verið kvödd til að bera vitni
síðan í galdraofsóknum miðalda og jafnvel
þá hafi það í raun strítt gegn réttarreglum.
Réttaröryggi sé stefnt í voða ef framburður
svo ungra barna verði látinn ráða úrslitum
mála. Öll er saga þessi hin furðulegasta og
bíða menn framhalds réttarhaldanna og nið-
urstöðu með miklum spenningi.
Lundi
Ingólfur V. Gíslason
72