Þjóðlíf - 01.10.1988, Qupperneq 26

ERLENT
Leiðtogafundurinn í Munchen 1938
50 ár liðin frá
Munchen-
samkomulaginu
Þann 28. september 1938 hittust fjórir vold-
ugustu þjóðarleiðtogar Evrópu í reisulegri
byggingu við Arcisstræti 12 í Miinchen. Til-
gangur þessa leiðtogafundar var að konia í
veg fyrir að Hitlcr gerði alvöru úr þeirri ætl-
un sinni að ráðast inní Tékkóslóvakíu.
Foringinn hafði hótað láta til skarar skríða
gegn Tékkum ef stjórnin í Prag neitaði að
verða við þeirri kröfu hans að eftirláta Þjóð-
verjum þau landamærahéruð, þar sem hinir
þýskættuðu Súdetar bjuggu. Tékkar voru að
vonum tregir til að ganga að þessum afar-
kostum enda töldu þeir Hitler ekki eiga til-
kall til umræddra svæða.
Þegar hér var komið sögu hafði Foringinn
þegar lagt undir sig Austurríki og gert þetta
nágrannaríki Þjóðverja að héraði á landa-
korti þýska ríkisins. Hernám Austurríkis
hafði gengið átakalaust, enda áttu nasistar
fjölda vildarvina í því landi sem gerðu sitt til
að auðvelda foringjanum leikinn.
Hinn bragðvísi og undirförli einræðisherra
Þjóðverja var ekki á því að láta sér Austur-
ríki nægja. Hann þreyttist ekki á að brýna
fyrir löndum sínum nauðsyn þess að Þjóð-
verjar létu sverfa til stáls. Annars vegar
hamraði Hitler á því að Þjóðverjar væru að-
þrengdir og þyrftu aukið landrými. Hins veg-
ar taldi hann réttlætismál að héruð á borð við
Súdetaland, þar sem milljónir Þjóðverja
bjuggu, væru sett undir þýska stjórn.
Þessi áróður Foringjans var ekki annað en
yfirvarp. Ahugi hans fyrir Súdetalandi sem
fram til ársins 1918 var hluti hins austurríska-
ungverska keisaradæmis, var sprotttinn af
hóflausri valdafíkn og þeim ásetningi að gera
sem flestar Evrópuþjóðir að undirsátum
Þjóðverja.
Þrátt fyrir að ýmsir landar Hitlers hefðu
fyrir löngu séð í gegnum Foringjann. höfðu
leiðtogar Breta og Frakka haldið að sér
höndum. Þeir höfðu að vísu mótmælt her-
námi Austurríkis í orði, en ekki séð ástæðu
til að grípa í taumana. Því hefur verið haldið
fram, að Bretum og Frökkum hafi verið
nokkur vorkunn í þessu tilliti. Þeir hafi átt
við ærinn vanda að stríða heima fyrir og herir
landanna tæpast verið í stakk búnir til að
standa í vígaferlum. Það má líka vera að þeir
hafi vanmetið valdagræðgi og stríðsgleði
Foringjans.
Þrátt fyrir að Hitler væri staðráðinn í að
beygja Tékka í duftið voru ýmsir af nánustu
samstarfsmönnum hans mótfallnir því að
Þjóðverjar legðu til atlögu. Þar má nefna
marskálkinn Göring, auk áróðursmálaráð-
herrans Göbbels, sem lýsti því yfir vafninga-
laust, að þýska þjóðin væri ekki undir það
búin að fylkja liði gegn Tékkum.
Nokkrir af æðstu mönnum þýska hersins
voru jafnvel reiðubúnir að steypa Hitler af
stóli, ef hann skipaði herjum sínum að ráðast
inn í Tékkóslóvakíu. Þeir höfðu gert með sér
samkomulag um að svipta Foringjann völd-
um jafn skjótt og hann blési til orustu. Jafn-
framt komu þeir þeirri ósk á framfæri við
Winston Churchill, að Bretar stæðu fastir
fyrir og Iétu ekki undan yfirgangi Hitlers.
Þessi ráðagerð herforingjanna fór þó út um
þúfur.
I stað þess að láta til skarar skríða gegn
Tékkum kallaði Hitler forsætisráðherra
Breta og Frakka, Chamberlain og Daladier
til fundar í Miinchen, að viðbættum ítalska
einræðisherranum Mússólíní, sem var í hlut-
verki sáttasemjara á fundinum. Þegar þeir
fjórmenningarnir settust á rökstóla í húsinu
við Arcisstræti (þar sem bæverski tónlistar-
háskólinn er nú til húsa) var reyndar ljóst, að
Hitler hefði sitt fram. A fundinum lagði
Mússólíní fram tillögu, sem að líkindum var
runnin undan rifjum þeirrra Görings, von
Neuraths og ráðuneytisstjórans von
Weizsackers, föður núverandi forseta Vest-
ur-Þýskalands.
I tillögunni var kveðið á um að umrædd
héruð íTékkóslóvakíu féllu nasistum í skaut.
Þrátt fyrir að leiðtogar Breta og Frakka væru
frá upphafi reiðubúnir að fallast á þessa til-
lögu, urðu snarpar orðasennur á fundinum í
Múnchen. Sjónarvottar skýrðu frá því síðar,
að aðaltúlkur fundarins hafi hvað eftir annað
orðið að biðja fundarmenn að stilla skap sitt
og tala ekki allir í einu, enda ekki vinnandi
vegur að þýða slíkan orðaflaum.
Chamberlain, sem var annálaður ná-
kvæmnismaður er t.d. sagður hafa viljað vita
hvenig Hitler hygðist bæta stjórninni í Prag
þann eignamissi sem hún yrði fyrir, þegar
Þjóðverjar legðu undir sig opinberar bygg-
ingar. Auk þess innti hann Hitler eftir því,
hvað Foringinn hygðist gera við þann búpen-
ing sem los kæmist á vegna hernámsins. Hitl-
er er sagður hafa fyllst bræði vegna þessara
fyrirspurna og argað á hinn aldna forsætis-
ráðherra Breta, að tíminn væri of dýrmætur
til að elta ólar við slíka smámuni.
Um klukkan 2 um nóttina var búið að
þýða samkomulagið á allar tungur við-
staddra. Þar var kveðið á um að þau landa-
mærahéruð sem Hitler slægðist eftir yrðu
sett undir þýska stjórn. Tékkar voru sjálfir
aldrei spurðir álits, heldur máttu þeir kyngja
þessu samkomulagi, hvort sem þeim líkaði
betur eða verr. Syrovy, forsætisráðherra
Tékka, lýsti því yfir hryggur í bragði, að þeir
væru einir og yfirgefnir og ættu því ekki ann-
arra kosta völ en að hlýða.
Múnchen-samkomulaginu var hins vegar
fagnað í Bretlandi, Frakklandi og Þýska-
landi. Ibúar Lundúna, Parísar og Múnchens
þustu útá götur og kættust yfir því að tekist
hefði að koma í veg fyrir stríð.
Sjálfar aðalpersónurnar í sjónleiknum í
MUnchen voru þó ekki að sama skapi sáttar
við þessi málalok. Bæði Chamberlain og
Daladier var ljóst að þeir höfðu látið í minni
pokann. í stað þess að setja Hitler stólinn
fyrir dyrnar og neita að taka þátt í þessum
pólitísku hrossakaupum höfðu þeir kosið að
26