Þjóðlíf - 01.10.1988, Blaðsíða 68

VIÐSKIPTI OG FJÁRMÁL
Kveldúlfstogarar sjö talsins í höfn. Kveldúlfur átti auk þess síldarbáta og flutninga-
skip, síldarverksmiöjur og fleiri eignir víða um land. Talið var að Kveldúlfur væri
stærsta fiskverslunarfyrirtæki í heimi.
Skúturnar stóðust ekki samkeppni við
togarana. Ohugnanlegir mannskaðar á skút-
unum drógu ekki úr áformum manna að fá
öruggari fiskiskip til landsins. Þannig fórust
t.d. 70 sjómenn með skútum 1906, þar á
meðal fórust skip sem Godthaabsverslun átti
hluti í. Nokkrir skipstjórar af skúturn ásamt
Thor Jensen tóku sig saman um að láta smíða
fyrir sig togara — fyrsta íslenska togarann,
Jón forseta. Þetta félag fékk nafnið Alliance
— bandalag sjómanna og þeirra sem þekk-
ingu höfðu á útgerðinni.
Togarinn Jón forseti kom til landsins í jan-
úar 1907 og þá skulduðu eigendurnir 140 þús-
und í skipinu, sjöfalda upphæð hlutafjárins. I
árslok var ágóðinn af útgerðinni orðinn svo
mikill, að hún átti togarann skuldlausan.
Thor Jensen seldi þá sinn hlut í Alliance en
þá var hann orðinn hluthafi og framkvæmda-
stjóri í Mill,jónafélaginu.
Milljónafélag á hausinn
Thor Jensen var ekkert áfjáður í að ganga
til liðs við Milljónafélagið, heldur taldi hann
sig ekki eiga annan kost. Það var Pétur Thor-
steinson á Bíldudal sem hafði aðal forgöngu
um það félag og félagið hét í raun eftir hon-
um P.J. Thorsteinson & Co. Eignir þcirra
Péturs á Bíldudal, Patreksfirði og Hafnar-
firði ogThors í Reykjavík, Gerðurn og Norð-
urfirði voru lagðar inn í þetta nýja félag.
Þetta voru gífurlegar eignir, verslanir, þil-
skip, íshús og margt fleira. Á hinn bóginn
átti Thor utan þessa eignarhlut sinn í Allian-
ce, síldveiðifélaginu Draupni og í langlínuút-
gerðinni Nökkva auk fleira. Meðeigendur
Péturs voru þeir Ólafur Jóhannesson á Pat-
reksfirði, Hannes B. Stephensen á Bíldudal
og Sigfús Bergmann í Hafnarfirði og lögðust
eigur þeirra einnig í Milljónafélagið. Með-
eigendurnir voru stórkaupmenn í Dan-
mörku og Englandi og áttu þeir Pétur og
Thor í nær látlausum átökum við þá frá upp-
hafi til loka Milljónafélagsins.
Hlutafé félagsins átti að nema 1 milljón
króna en ekki varð greitt nema 600 þúsund af
því. Framlag þeira Péturs og Thors var metið
á 205 þúsund frá hvorum. Félagið hafði leigt
sér lóð í Viðey þar sem átti að gera stóra
hafskipsbryggju og mikla útgerðarstöð og
var byrjað á framkvæmdunum í apríl 1907.
Skip voru fjölmörg í eigu félagsins og til við-
bótar keyptir tveir togarar. Félagið hélt
áfram að þenjast út á fyrstu starfsárum sín-
um; keypti t.d. alla Viðey og verslunarstöðv-
ar víða um land. Hins vegar stóðu tekjurnar
ekki undir fjárfestingum og vaxtagreiðslum.
Skipulagið var í ólestri, t.d. voru 5 fram-
kvæmdastjórar í þremur löndum yfir fyrir-
tækinu. Thor ætlaði löngurn að ganga út úr
félaginu en þær eignir sem hann lagði til þess
héldu honum inni. Það var loks 1913 að hann
hætti hjá Milljónafélaginu en hafði tekist
áður að selja nokkurn hlut af sinni hlutafjár-
eign. Milljónafélaginu var hins vegar slitið
gjaldþrota árið eftir 1914.
Kveldúlfur—stærstur í
heimi
Uppdráttarsýkin sem hrjáði Milljónafé-
lagið dró ekki úr mætti Thors Jensens í at-
hafnalífinu. í ársbyrjun 1912 festu Thor og
synir hans kaup í togaranum Skallagrínii og
stofnuðu hlutafélagið Kveldúlf í mars sama
ár. Kveldúlfur varð eitt mesta stórveldi í ís-
lenskri atvinnusögu fyrr og síðar. Með Thor
voru elstu synir hans stjórnendur fyrirtækis-
ins þeir Richard, Kjartan, Ólafur og Haukur
Thors. Vöxtur Kveldúlfs var með ólíkind-
um; félagið keypti Hjalteyri 1913 og hóf þar
rekstur mikillar síldarstöðvar, sama ár var
hafin uppbygging Kveldúlfshöfða þar sem
nú liggur Skúlagata með skrifstofubygging-
um, þurrkhúsum, fiskgeymslum m.m.. Árið
1914 keypti Kveldúlfur Melshús á Seltjarnar-
nesi og þar voru reist fiskverkunarstöð „lýs-
isbræðsluhús, bryggjur, varnargarður og
fiskreitir. 1915 bættust tveir togarar við flota
Kveldúlfs Snorri Sturluson og Snorri goði,
en Thor hafði átt helminginn í goðanum
áður. Þessi ár var rífandi góðæri í sjávar-
útvegnum og hátt verð fékkst fyrir sfld og
þorsk á mörkuðum. Kveldúlfur sendi afur-
ðirnar oftast milliliðalaust á erlenda markaði
og kom til viðbótar upp síldarsöltunar— og
fiskverkunarstöð á Siglufirði.
Kveldúlfur keypti togarann Egil Skalla-
grímsson 1915 en þegar smíði hans var lokið
tóku ensk stjórnvöld hann í sína vörslu og
gerðu úr honum eftirlitsskip fram að lokum
heimstyrjaldarinnar en þá var honum skilað í
hendur Kveldúlfs. Og enn átti togurum eftir
að fjölga í eigu Kveldúlfs. Þá voru keypt
flutningaskip og síldveiðibátar og áfram utan
endis á næstu árum.
Það þótti einnig til marks um hvernig gull
spratt undan nöglunum á Thor Jensen að
hann vann 50 þúsund franka í happdrætti í
Danmörku 1914 og keypti þá hús fyrir systur
sínar aldraðar ytra. Og hann vildi í mörgu
láta aðra njóta velgengni sinnar eins og t.d.
1915 þegar hann lét flytja matvöru og aðrar
nauðsynjar til fátækra heimila í Reykjavík og
afhenti verkamannafélaginu Dagsbrún 15
þúsund kónur til úthlutunar fyrir fátækt fólk.
Og í spænsku veikinni 1918 kom hann upp
matargjafareldhúsi þar sem þeir sem vildu
gátu fengið fæði. Þessi höfðingsskapur var
ntjög unrdeildur þá og síðar eins og reyndar
svo margt sem hann tók sér fyrir hendur.
Thor Jensen var meðal helstu hvatamanna
að stofnun Eimskipafélagsins og stærsti hlut-
hafinn, en hlaut ekki kosningu í fyrstu stjórn
félagsins. Það urðu honum vonbrigði, enda
hafði gengið á með áróðri um að það væri
miður viðfelldið að danskur maður yrði í
stjórn félagsins, en hann leit þá á sig sem
rótgróinn Islending. Meðal þess sem Eim-
skip sótti til Thors var einkennismerkið,
Þórshamarinn, sem lagður var með flísum á
gólf í anddyri einnar byggingarinnar á
68