Þjóðlíf - 01.10.1988, Qupperneq 27

ERLENT
Chamberlain hafi komið í veg fyrir að hann
fengi að ráðast inní Prag. Pað kom reyndar
fljótt í ljós, að það var einber tálsýn, að Hitl-
er stæði við sinn hluta Munchen-samkomu-
lagsins. Þrátt fyrir öll sín loforð og heit var
þessi slóttugi bragðarefur alla tíð staðráðinn
í að hafa sitt fram. Hálfu ári eftir hinn sögu-
fræga fund í Miinchen þrömmuðu herrsveitir
Hitlers inní Prag, — án þess að Vesturveldin
fengju rönd við reist.
Það er freistandi eftir á að velta þeirri
spurningu fyrir sér hvort framvinda mála í
Evrópu hefði orðið önnur ef Daladier og
Chamberlain hefðu valið að spyrna við fót-
um og neita að fallast á kröfur Foringjans. Pá
hefði reynt á það, hvort Hitler hefði tekist að
etja þjóð sinni fram til orustu. Ýmis rök
hníga að því að Foringinn hefði í það minnsta
orðið að slá innrásinni í Tékkóslóvakíu á
frest. Jafnvel þótt fyrrnefndum herforing-
jum hefði ekki tekist að velta honum úr sessi,
má fastlega gera ráð fyrir að hann heði átt við
ramman reip að draga.
I Nurnbergréttarhöldunum eftir stríð var
hershöfðinginn Keitel spurður að því, hvort
Þjóðverjar hefðu ráðist inní Tékkóslóvakíu,
ef Bretar og Frakkar hefðu stutt stjórnina í
Prag. Keitel svaraði því til, að slíkt hefði
verið fráleitt, enda Þjóðverjar engan veginn
undir það búnir á þeim tíma að bjóða Bret-
um og Frökkum byrginn. Hvað sem þeim
ummælum herforingjans líður er ótrúlegt að
Hitler hefði látið sitja við orðin tóm. Hann
hefði tvímælalaust lagt ofurkapp á að telja
ráðgjöfum sínum hughvarf og fá þá til að
fallast á innrás, þótt síðar hefði orðið.
Afstaða Breta og Frakka á þessum örlaga-
ríka fundi í Miinchen hefur hins vegar löng-
um valdið sagnfræðingum heilabrotum.
Ahrif Múnchen-samkomulagsins hafa verið
töluvert rædd í Þýskalandi að undanförnu í
tilefni þess, að nú er liðin hálf öld frá fundi
þeirra fjórmenninga í Arcisstræti. Söguspek-
ingar hafa viðrað þá skoðun sína, að þetta
umdeilda samkomulag hafi í raun markað
ákveðinn vendipunkt í samskiptum þjóða.
Með því að verða við kröfum Hitlers hafi
leiðtogar Breta og Frakka viljað koma í veg
fyrir að Foringinn efndi til blóðbaðs í álf-
unni. Þeir hafi talið vænlegast að láta undan í
þeirri trú, að Hitler fagnaði unnum sigri og
léti þar við sitja.
Enda þótt þessi afstaða beri því vitni, að
Chamberlain og Daladier ofmátu heilindi og
orðheldni einræðisherrans, verður þeim
tæpast legið á hálsi fyrir það. Hitler hafði
einstakt lag á að vefja mönnum um fingur sér
með faguryrðum og blíðmælgi. Sagnfræðing-
urinn Golo Mann lýsir þessum þætti í fari
Hitlers réttilega, þegar hann segir í bók sinni
„Þýsk saga 1919-1945“:,, Það var honum tamt
að bíða átekta, svíkjast aftan að mönnum
með viturlegum og hunangssætum orðum og
láta síðan til skarar skríða, eldsnöggt og öll-
um að óvörum." (Deutsche Geschichte
1919-1945, Frankfurt 1961, bls. 169). Þess var
Hinir voldugu á leið-
togafundinum í Mu-
nchen 1938. Cham-
berlain forsætisráð-
herra Breta,
Daladier forsætis-
ráðherra Frakka,
einræðisherrarnir
Hitler og Mussolini
og Ciao utanríkis-
ráðherra Ítalíu. Inn-
fellda myndin er af
Chamberlain undir-
rita samkomulagið.
láta undan í þeirri von að sá leikur yrði til að
koma í veg fyrir blóðbað í álfunni. Þeir gerðu
sér vafalítið grein fyrir því að þrátt fyrir allan
fagurgala Hitlers um að hann hygði ekki á
frekari landvinninga, væri þessi yfirskeggj-
aði ofstopamaður til alls vís.
Það segir sína sögu, að þegar Daladier
sneri aftur heim til Frakklands, var honum
fagnað með lófataki. Við það tækifæri varð
honum að orði: „Þessir fáráðlingar vita ekki
fyrir hverju þeir eru að klappa.“
Hrifningu breskra stjórnmálamanna var
sömuleiðis í hóf stillt. Churchill hélt þrum-
andi ræðu í breska þinginu, þar sem hann
kvað Englendinga hafa beðið mikinn ósigur,
án þess að lyfta svo mikið sem litla fingri til
varnar. Hann sagðist vera þess fullviss, að
þetta væri upphaf válegrar atburðarásar og
þjóðir Evrópu ættu eftir að iðrast þessa sam-
komulags, — eins og síðar kom á daginn.
Enda þótt Hitler stæði með pálmann í
höndunum var Foringinn þó sjálfur ekki sátt-
ur við þessi málalok. Hann er sagður hafa
látið þau orð falla, að „bölvaður karlinn“
27