Þjóðlíf - 01.11.1988, Blaðsíða 27

VIÐSKIPTI
— Jú, mikið lifandis ósköp. Auðvitað er
ein skýringin á þessum vandamálum offjár-
festing fyrirtækja og einstaklinga. Af ein-
hverjum undarlegum ástæðum hafa vextir
ekki haft sömu áhrif hér á landi og í flestum
nágrannalöndum okkar. Menn sýnast enn
ekki hafa vanist þessurn breyttu viðhorfum,
sem felast í raunvöxtum, og þeim háum.
Skýringin kann e.t.v. að vera sú að menn
innleiddu hér á sínum tíma kerfi breytilegra
vaxta, þannig að sá sem tekur lán til fjárfest-
inga hefur ekki hugmynd um hvert vaxtastig-
ið verður á lánstímanum. Eg hygg að ef
menn vissu þegar í upphafi hverjir vextirnir
verða á lánstímanum, segjum 9-10% á verð-
tryggðum lánum, þá myndu margir bíða með
fjárfestingar þar til vextirnir lækkuðu. Petta
væri eðlilegt samhengi vaxta og fjárfestinga
sem þyrfti að vera að mínu mati.
Hvar sérð þú fyrir þér að ábyrgðin liggi,
þegar menn ráðast í offjárfestingar? Liggur
ábyrgðin eingöngu hjá skuldurunum?
— Ég held að það sé engin spurning um
það að lánastofnanir, þ.e. íslenska banka-
kerfið, hafa ekki sinnt þeirri eðlilegu eftir-
litsskyldu að kryfja til mergjar, ásamt sínum
viðskiptamönnum, hvaða möguleikar séu á
því að fjárfesting skili þeim arði að hún
standi undir fjármagnskostnaðinum. Inná
þessa braut hljóta íslensku bankarnir að fara
í auknum mæli, í stað þess að einblína á veð í
steinsteypu eins og verið hefur. Þáð háir
hinsvegar bönkunum hvað þeir eru litlir, og
e.t.v. hafa þeir þess vegna ekki nægjinlega
getu til þess að veita þessa þjónustu. Bank-
arnir hafa náttúrlega þurft að súpa seyðið af
þessu og standa nú frammi fyrir áföllum
vegna lítt ígrundaðra útlána. Ég held að
þessi nýja staða hljóti að kalla á gjörbreytt
vinnubrögð hjá bönkunum. Og þetta gildir
um allar lánastofnanir.
— í þeirri fjárfestingagleði sem einkennt
hefur athafnir allra þeirra sem höndla með
peninga, hvort heldur það eru einstaklingar,
fyrirtæki eða hið opinbera, þá hafa menn
farið langt út fyrir öll skynsemismörk hver á
sínu sviði. Og eftir standa menn núna með
sárt ennið.
Þú segir að fyrirtæki hafi tapað stórum
summum vegna þess að viðskiptavinir þeirra
hafi farið á hausinn án þess að borga upp
skuldir sínar. Nú er það mat margra að kröf-
ur fyrirtækja og einstaklinga í þrotabú tapist
að hluta til vegna þess kostnaðar sem ýmsir
milliliðir, s.s. lögfræðingar, bæta við skulda-
stöðu þrotabúsins. Hafið þið hjá V.S.Í.
kannað þessi mál?
— Nei við höfum ekki sérstaklega skoðað
þessi mál, þ.e.a.s. hlutdeild innheimtu-
kostnaðar. Hinsvegar er það tilfinning mín,
að það sé fyllsta ástæða til þess. Það eru
nefndar gríðarlega háar tölur í þessu sam-
bandi. Menn eru byrjaðir að spyrja sem svo,
hvort um sé að ræða eðlilegt markaðsverð á
þessari þjónustu. Hvort um sé að ræða ein-
hverskonar hringamyndun eða einokunar-
Þórarinn V. Þórarinsson framkvæmda-
stjóri VSÍ. Af einhverjum undarlegum
ástæðum hafa vextir ekki haft sömu áhrif
hér á landi og í nágrannalöndum okkar.
Myndir Marisa Arason.
starfsemi sem leiðir til óeðlilegra hárra þjón-
ustugjalda. Þjónusta lögfræðinga getur ekki
verið undanskilin gagnrýnni skoðun á hverj-
um tíma, frekar en annað í þessu þjóðfélagi.
Við búum við frjálsa verðmyndun á flestum
sviðum þar sem ekki er um einkaleyfastarf-
semi eða fullkomna markaðsdrottnun að
ræða. Þetta frelsi grundvallast á þeirri sann-
færingu að frjáls samkeppni skili lægstu verði
og bestri þjónustu. Mér er kunnugt um að
verðlagsyfirvöld hafa leitt hugann að því
hvort gjaldskrár lögfræðinga og annarra
sjálfstætt starfandi háskólamanna, s.s. verk-
fræðinga og arkitekta, standist þessar kröf-
ur. Mitt mat er það, að lágmarksgjaldskrár
heilla stétta geri það ekki.
Hvaða afleiðingar sérð þú fyrir þér á
vinnumarkaðinum í kjölfar þess mikla sam-
dráttar sem einkennir atvinnulífið? Mun t.d.
kaupmáttur Iaunafólks lækka? Má jafnvel
búast við atvinnuleysi?
— Með hliðsjón af almennum samdrætti í
atvinnulífinu, má fastlega búast við því að
atvinnuleysi í janúar geti orðið um 2%. Þetta
er vissulega veruleg breyting frá því sem
verið hefur því á síðastliðnu ári vantaði á
milli 3 og 4% á vinnumarkaðinn. Við erum
þó ekki á leiðinni inn í einhverjar hörmungar
á borð við það sem nágrannalöndin standa
frammi fyrir í þessum efnum.
— Meginforsenda þess að menn geti gert
sér einhverja grein fyrir því hvernig breiðu
línurnar í efnahagsmálum þjóðarinnar leggj-
ast á næsta ári, er sú að menn átti sig á því
hvernig atvinnustig og vinnutími verður. Við
stöndum frammi fyrir ríflega tveggja vinnu-
stunda samdrætti á yfirvinnu verkafólks inn-
an Alþýðusambandsins fyrri helming þessa
árs miðað við það sem var á fyrstu tveim
ársfjórðungum ársins 1987. Þetta þýðir um
5% samdrátt í kaupi. Og 5% samdráttur í
kaupi er svo stór stærð að hún hefur afger-
andi áhrif á viðskiptahalla og aðrar tölulegar
stærðir. Allt þjóðhagsdæmið hlýtur að koma
til með að ákvarðast af einhverju mati á því
sem þarna er að gerast, sagði Þórarinn V.
Þórarinsson framkvæmdastjóri VSÍ að lok-
um.
Kristján Ari
Þjóðhagsstofnun
Samdráttur
Útlitið jafnvel dekkra á höfuðborgarsvœðinu
Veruleg umskipti hafa orðið á vinnumar-
kaðinum frá því í vor, dregiö hefur úr
þenslunni og snarlega hefur dregið úr eftir-
spurn eftir vinnuafli, t.d. er talið að um 500
stöður séu ófylltar í samanburði við 3000 í
vor, samkvæmt könnun sem Þjóðhags-
stofnun og Atvinnumáladeild félagsmálar-
áðuneytisins gerði á dögunum hjá um 200
fyrirtækjum í flestum atvinnugreinum
landsmanna. Einnig er Ijóst að samdráttur-
inn er meiri á höfuðborgarsvæðinu en á
landsbyggðinni.
Samdráttareinkennin koma víða fram í
könnuninni; fyrirtæki í verslun, samgöng-
um og veitingastarfsemi vilja fækka starfs-
fólki. Þó skortur sé enn á fólki í fiskvinnslu
á landsbyggðinni hefur starfsmannafjöldi
þar dregist verulega saman. Víða vantar
sérhæft starfsfólk og ber stundum á því að
ófaglært starfsfólk hafi verið ráðið í staðinn
og er þetta áberandi í starfsemi sjúkrahúsa,
segir í frétt frá Þjóðhagsstofnun.
Fyrirtækin voru einnig spurð um væntan-
legar breytingar og æskilegan starfsmanna-
fjölda og komu fram vísbendingar um að
starfsmönnum muni fækka í heild um 2%
miðað við stöðuna í septemberlok, þannig
að fyrirtækin gera ráð fyrir áframhaldandi
minni eftirspurn eftir vinnuafli.
Þá kom í ljós að samdráttareinkennin
eru sterkari á höfuðborgarsvæðinu en á
landsbyggðinni. Þannig var fjöldi starfs-
manna sem sóst var eftir á höfuðborgar-
svæðinu í októberbyrjun 1987 1500 og á
landsbyggðinni 1450. í októberbyrjun 1988
var hins vegar sóst eftir 450 á landsbyggð-
inni en einungis 50 á höfuðborgarsvæðinu.
í aprílbyrjun sl. vor var sóst eftir 1400
manns á höfuðborgarsvæðinu en 1500 á
landsbyggðinni, þannig að umskiptin hafa
verið mjög snögg. — óg
27