Þjóðlíf - 01.11.1988, Blaðsíða 56

MENNING
móður sinni meðan hún lifði og lengst af við
lítinn kost. Yngsta systirin, Anne Cathrine,
fór til Danmerkur og giftist þar, en hinar
tvær bjuggu áfram hér í bæ ógiftar, fyrst við
Tjarnargötuna, andspænis þar sem nú er
Happdrætti Háskólans, en eignuðust síðar
húskríli við Grjótagötuna norðanverða,
númer 6, sem kallað var „Thomsens-systra-
húsið“.
Þótt ekki væri stofan þeirra víð til veggja
né þar inni mikið mublument, brugðu þær á
það ráð fátækra dándikvenna að stofna til
skólahalds. Þær kenndu nemendum sínum
þó ekki aðeins að stauta og kalkúlera tölur,
því slíkt eitt hefði verið langt fyrir neðan
virðingu þeirra, heldur kenndu þær ensku og
frönsku, gítarleik og fagrar hannyrðir. En
umfram allt reyndu þær að rækta með nem-
endum sínum fyrirmannlega siðprýði, þótt
hún vildi nú strjúkast af í ærslunum utan
dyra. Sjálfar gengu þær aldrei út í bæinn
nema báðar saman, með blómsturhatta og
parasól, ávarpandi hvor aðra af mikilli viður-
kvæmni og aldrei nema upp á dönsku; spáss-
érandi hefðardömur á Strikinu í Kaup-
mannahöfn, þótt gatan væri aðeins óræstið á
Langafortói eða eðjan í Hafnarstræti. Þær
tóku heldur ekki undir kveðju hvers sem var.
Árni Thorsteinsson, síðar tónskáld, sat
við fótskör þeirra systra meðan þær bjuggu í
Tjarnargötu, en eftir að þær fluttust í Grjóta-
götuna héldu þær skóla fyrir telpur „af god
Familie“, því hvað átti upprennandi pöpull-
inn að vilja með góbelínsaum, frönsku og
gítarleik? Svo vill til, að ein námsmærin hef-
ur haldið til haga minningarbroti um þennan
skóla. „Svo hagaði til hjá þeim systrum,“
segir Eufemia Waage í bók sinni Lifað og
leikið, ... „að skólinn var haldinn í setustofu
þeirra. Langur bekkur var eftir endilangri
stofunni. Innst í horninu var hægindastóll,
en undir glugganum hár fótskemill. Sú
stúlknanna, sem kom fyrst í skólann, var vön
að biðja um að fá að sitja í stólnum og sú
næsta fékk að sitja á skemlinum. Voru þetta
Ný bók eftir Björn
Th. Björnsson um
Gamla
kirkjugarðinn við
Suðurgötu.
Gamli kirkjugarðurinn við Suðurgötu,
Hólavallagarður, var tekinn í notkun árið
1838 og á því 150 ára afmæli um þessar
mundir. í þessari glæsilegu bók, sem erað
koma út, rekur Björn Th. Björnsson sögu
Björn Th. Björnsson rithöfundur.
heiðurssæti um leið og það voru þægindi.
Annars sætti ég mig alveg við að sitja á hörð-
um og baklausum bekknum." „Ef einhverri
telpnanna varð eitthvað á, var hún kölluð
fram í forstofuna og fékk þar áminningu, en
aldrei var hún látin úti í áheyrn hinna telpn-
anna. Einu sinni man ég, að ég varð fyrir
þessu. Svo var mál með vexti, að ég var að
leika mér uppi á Bakarastíg eða Bankastræti
og vorum við annað hvort að „hverfa fyrir
horn“ eða í feluleik, þegar kennararnir
komu siglandi eftir götunni, því að þær
gengu með slíkum virðuleik, að hvorki
hreyfðist fjöður né strá utan á þeim. Eg þótt-
ist nú ekki mega vera að því að hætta minni
iðju fyrir því, svo ég hljóp áfram leiðar minn-
ar, án þess að heilsa þeim systrum. En dag-
inn eftir var ég kölluð fyrir og mér sagt, að
það teldist ekki til háttvísi eða góðra siða að
heilsa ekki kennurunum. Hefi ég víst áreið-
anlega varað mig á því eftir það.“
Christiane Elisabeth — fröken Kristjana,
sem var árinu eldri en Marie Sophie eða
fröken María, hafði ævinlega orð fyrir þeim
systrum þá sjaldan þær lutu svo lágt að svara
garðsins allt frá því Lorentz Angel von
Krieger stiftamtmaður hóf baráttu sína fyrir
því að Reykvíkingar yrðu f ramvegis jarðað-
ir í helgum reit í Hólavallatúni. Hér er sagt
líflega frá ýmsu af því mæta fólki sem þar
hvílir, Guðrúnu Oddsdóttur er varð „vöku-
rnaður" hins nýja garðs, Steingrími Jóns-
syni biskup, skáldinu Sigurði Breiðfjörð,
Sveinbirni Egilssyni rektor og skáldi, Sig-
urði Guðmundssyni málara, tómthús-
manninum Jóni „ríka“ í Stöðlakoti, Jóni Sig-
urðssyni forseta, Steinunni Sveinsdóttur
sakakonu frá Sjöundá og Þorleifi Repp
málfræðingi svo nokkrir séu nefndir.
Þá fjallar höfundur ítarlega um hin fjöl-
skrúðugu minningarmörk í Hólavallakirkju-
fólki, enda leit María upp til systur sinnar í
skilyrðislausri lotningu. Þær lágu því vel við
gárungunum, sem kunnu ekki að meta fág-
aða samræðu, og léku meðal annars eftirfar-
andi samtal milli þeirra:
Kristjana segir: „Der döde en Kat.“
María: „Ja, der döde en Kat.“
Kristjana: „Forleden Nat.“
María: „Ja, forleden Nat.“
Kristjana: „I Sturlubúð."
María: „Ja, í Sturlubúð."
Kristjana: „Den döde af eitur.“
María: „Ja, af Anilin-eitur.“
Svo samrýmdar sem þær systur voru í líf-
inu, svo dyggilega fylgdust þær og að í dauð-
anum. í febrúarmánuði 1904 lagðist Kristj-
ana veik, „og mátti enginn stunda hana
nema systir hennar", segir Eufemia. En dag
nokkurn er að var komið, lá María á gólfinu í
öngviti og tók nú í fyrsta sinn á ævinni þá
forystu fyrir þeim að deyja á undan, þann 26.
febrúar. En ekki liðu nema örfáir dagar þar
til Kristjana náði henni, á líkfjölunum, því
hún dó þann 3. mars. Útför þeirra fór fram
frá dómkirkjunni þann 10. mars, og var þeim
báðum sökkt í sömu gröfina, þar sem for-
eldrar þeirra hvíldu fyrir. Sjaldan mun lík-
fylgd hafa verið yngri að árum sem gekk á
eftir þessum tveim ómáluðu kistum suður
Líkhússtíg.
Eufemia segir að systursonur þeirra hafi
komið frá Danmörku og sett legstein á leiði
þeirra og foreldra þeirra, „en ekki veit ég
hvort hann gerði það af eigin fjármunum eða
þeirra".
í dómkirkjubókum eru þær kallaðar
„kennslukonur, ógiftar, í Grjótagötu 6“, og
sagðar 70 og 71 árs er þær dóu, og er það
aðeins árinu yngra en rétt er.
Hér, í reit S 401, hvíla þær saman hjá fyrir-
mönnum þjóðarinnar, þessar fyrirmannlegu
systur, sem töluðu ensku og frönsku og
gengu með blómskreytta fjaðrahatta um
bæinn, en elduðu sinn fátæklega mat á opn-
um hlóðum, nærri einar Reykvíkinga.
garði og höfunda þeirra sem þekktir eru.
Rakin er þróun steinsmíða og legsteina-
gerðar hér á landi og kemur í Ijós að garð-
urinn hefur að geyma einstakar heimildir
um gamalt handverk. Jafnframt gefa legst-
einarnir oft vísbendingu um tíðarandann
og ýmis sérkenni þeirra sem undir þeim
hvíla. Frá þessu segir Björn af alkunnu stíl-
fjöri sínu og andríki og byggir á ófáum
skoðunarferðum um garðinn undanfarin
ár.
Pétur Maack hefur prýtt bókina fjölda Ijós-
mynda af leiðum og minningarmörkum í
garðinum, en þar er einnig talsvert af eldri
Ijósmyndum. Þá er í bókinni myndarlegt
yfirlitskort af garðinum sem koma mun
vegfarendum þar að góðum notum.
Þjóðlíf slæst í för með Birni Th. í með-
fylgjandi bókarkafla, Af lágu leiði...
Minningarmörk í Hólavallakirkjugarði
56