Þjóðlíf - 01.11.1988, Blaðsíða 42

ERLENT
ekki almenn, hlaut hún að hafa nokkur efna-
hagsleg áhrif, og auk þess virtist allur al-
menningur styðja verkfallsmenn.
Lögreglumenn voru á nær hverju götu-
horni í miðborg Gdansk, og mér hafði verið
bent á þá þar sem þeir sátu óeinkennisklædd-
ir í bílum sínum við kirkju heilagrar Birgittu.
Þeir höfðu varla komist hjá því að taka eftir
mér þar sem ég fór inn í húsnæði Einingar
aftan við kirkjuna, en þangað fékk enginn að
fara án sérstakra skilríkja frá samtökunum.
Eg hafði þennan morgun farið inn í kirkjuna,
og þaðan inn til Einingarmanna og svo í
kirkjuna aftur.
Þennan sama morgun fór ég að Skipa-
smíðastöð Leníns, þar sem þúsundir verk-
fallsmanna höfðu komið sér fyrir. Þar var ég
stöðvaður af herlögreglu. Þetta hefur
kannski verið full mikil yfirreið hjá mér á svo
stuttum tíma. Þegar gæslumenn mínir sáu
svo á vegabréfsáritun minni að ég hafði verið
í Stettin fáum dögum áður, þar sem ég hafði
fylgst með verkfallsmálum, varð ég sjálfsagt
ennþá grunsamlegri í augum þeirra. Eg gat
verið sendiboði vekfallsmanna í Stettin! Það
fóru hins vegar að renna á þá tvær grímur
þegar þeir skoðuðu vegabréfið nánar fyrir
utan lögreglustöðina, og þegar ég sýndi þeim
skírteinið frá Útvarpinu —.
Þegar ég var í Stettin hitti ég strætisvagna-
bílstjóra sem höfðu girt sig af á einni af enda-
stöðvum borgarinnar. Bílstjórarnir tóku mér
vel, en barátta þeirra virtist vonlítil, því her-
menn voru látnir ganga í störf þeirra. Flutn-
ingaverkamenn við höfnina í Stettin hleyptu
hins vegar engum að; þeir beittu vinnuvélum
og ýmsu öðru stóru og smáu til að loka sig af
á stórum hluta hafnarsvæðisins. Við hlið að
svæðinu komu þeir fyrir rauðum verkfalls-
borðum, sem á stóð „Strajk" og „Solidar-
nosc“. Églagði til atlöguá einumstað, en var
rekinn burt; verkfallsmenn sögðust ekkert
vilja ræða við útlendinga. Ég hafði því litlar
fréttir að færa félögum þeirra í Gdansk.
Það var alveg einstök upplifun að komast í
kirkju heilagrar Birgittu. Þar er mjög fallegt
innanstokks, og það er vel þess virði að
dvelja þar nokkra stund. Ég fór þó ekki
þangað til að svala neinum listrænum eða
öðrum andlegum þörfum. Mér hafði orðið á
að gleyma myndavél minni heima í Svíþjóð,
og ætlaði því að kaupa myndir af Einingar-
fólki þarna í kirkjunni. Það var sérkennilegt
andrúmsloft þarna inni. Mikill hátíðleiki
hvíldi yfir þessu samblandi stjórnmála og
trúarbragða sem kaþólska kirkjan er fulltrúi
fyrir. Það kom manni spánskt fyrir sjónir að
sjá áróðursborða frá Einingu hangandi neð-
an í lofti kirkjunnar, og maður gat ekki ann-
að en hrærst yfir því baráttuþreki pólskrar
alþýðu í gegnum aldirnar sem starfsemi Ein-
ingar var til rnarks um. Fólk gekk þarna inn,
signdi sig, staldraði við fyrir framan líkneski
Popieluszko, settist niður stutta stund, og
gekk svo út aftur. Stöðugur straumur af
þöglu, alvarlegu fólki.
Þegar ég kom á hótelið eftir að hafa losnað
úr prísund lögreglunnar í Gdansk, settist ég
niður og skrifaði hádegispistilinn. Skiljan-
lega komst fátt annað að í huga mér en viður-
eignin við lögregluna. Fréttamanni á er-
lendri deild Útvarpsins þótti raunir mínar
tilvalið fréttaefni. Ég hringdi því næst í
fréttamann sænska útvarpsins og sagði hon-
um söguna. — Það er best að halda sig frá
kirkjunni í dag, sagði hann og fór ekki á
blaðamannafund Einingar síðar um daginn.
Eftir þann fund voru þrír erlendir blaða-
menn fluttir á lögreglustöðina.
Svartur kavíar á svörtum
markaði
Menn ættu að varast að vera með stóra
dóma um land og þjóð sem þeir hafa aðeins
haft nokkurra daga kynni af. Það var þó
tvennt sem stakk í augun við þessi fyrstu
kynni. Hið fyrra var mikil mengun, einkum
frá iðnaði, húsakyndingu og umferð. Pól-
land er geysiauðugt af kolum, og er greini-
legt að þau eru mikið notuð. Kolabingir voru
við mörg hús, og hlýtur kolareykur að eiga
stóran þátt í því óþverralofti sem liggur yfir
borgum og bæjum. Þá fá menn óhindrað að
aka um á bílum þótt svartur mökkur standi
aftan úr þeirn. Það eru líklega minni höft á
mönnum í umferðinni í Póllandi en á Vestur-
löndum. Á hraðbrautunum geta menn ekið
fram á hestakerrur og hjólreiðakappa, og
auk þess fótgangandi fólk og skepnur. Mér
varð samt fyrst um og ó þegar ég mætti
manni á skellinöðru með á að giska tveggja
ára krakka fyrir framan sig og fjögurra ára
fyrir aftan, og ekkert þeirra var með hjálm. í
velferðarríkjum Norðurlanda yrði svona
maður lokaður inni og sviptur forræði yfir
börnum sínum!
Annað sem kom mér á óvart, var hversu
geysistór svartur markaður þrífst í landinu.
Mér er nær að halda að helminpur allra við-
skipta fari fram neðanjarðar. Ég varð fyrst
var við þetta þegar bensínsölumenn og leigu-
bílstjórar föluðust eftir erlendum gjaldeyri
hjá mér. Hægt var að fá bensínlítrann fyrir
sem svarar 20 íslenskum krónum í staðinn
fyrir 30 ef maður borgaði í sænskum krón-
um, en ekki með sérstökum bensínskömmt-
unarmiðum sem flestir þurftu að nota.
Leigubflstjórar borguðu mér þrefalt fleiri
slótí fyrir hverja sænska krónu en ég fékk í
bönkum eða á hótelum. Á svörtu fékk ég 22
þúsund slótí fyrir hundrað sænskar krónur,
en aðeins 7 þúsund á gengi hins opinbera.
Mér var sagt að algeng mánaðarlaun verka-
manns væru í kringum 60 þúsund slótí.
Þegar ég var búinn að átta mig á nokkrum
helstu reglum viðskiptalífsins, gat ég farið á
veitingahús og fengið mér vel útilátna máltíð
fyrir sem svarar fimmtíu íslenskum krónum.
Það er að segja ef ég asnaðist ekki til að
kaupa rándýr rússnesk styrjuhrogn, sem
þjónar launtuðu að þegar máltíðin stóð sem
hæst. Á öllum veitingahúsum sem ég fór á
voru þjónarnir að pukrast með kavíarkrukk-
ur innan á sér, sem þeir seldu á fimmtán
þúsund slótí. Ætla mætti að kavíarsalan væri
miðstýrð aukabúgrein þjóna í landinu.
Á hótelum og í borgum eru verslanir með
lúxusvörur á pólskan mælikvarða, sem
greiða verður fyrir með erlendum gjaldeyri.
En skortur er á erlendri mynt, og sömuleiðis
á flestum vörum, sem eru skammtaðar með
einum eða öðrum hætti. Leigubílstjóri nokk-
ur tjáði mér að hann notaði fjögur kfló af
skömmtunarmiðum á ári hverju. Miðarnir
duga þó ekki alltaf, og ætli fólk að greiða í
reiðufé fyrir vörur eða þjónustu, þarf það oft
að borga mun hærra verð. Það er því skiljan-
legt að hestar skuli enn vera mikið notaðir til
dráttar og flutninga. Þeir eyða jú engum
bensínmiðum.
Ég þurfti eitt sinn að bíða í hálfa klukku-
stund eftir afgreiðslu á hóteli á meðan starfs-
maður lét viðskiptavin hafa einhvers konar
skömmtunarmiða. Þetta voru hátt í tvö
hundruð miðar; fyrst voru þeir stimplaðir
með einum stimpli; síðan var öðrum stimpli
klesst ofan í fyrra stimpilmerkið, og að lok-
um skrifaði starfsmaðurinn nafnið sitt ofan í
stimpilmerkin tvö. Stjórnvöld virðast því
reyna að hafa strangt eftirlit með útgjöldum
landsmanna. Og á meðan framboð á vörum
er minna en eftirspurn og stjórnvöld meta
lágt sinn eigin gjaldmiðil, er ekki nema von
að svartur markaður þrífist í landinu, og al-
menningur sé sólginn í erlendan gjaldeyri.
Þegar ég var búinn að fá örlitla innsýn í
svartamarkaðsbraskið ákvað ég að skipta
nægilega miklu til að ég hefði fyrir hótel-
reikningnum í Gdansk, því hótelin skiptu á
opinberu gengi. En þegar ég dró upp búnt af
slótíum sem ég hafði keypt af leigubílstjór-
um, og ætlaði að borga reikninginn, var ég
beðinn um að sýna þær kvittanir sem ég hefði
um kaup mín á slótíum á opinberu gengi.
Peningunum sem ég skipti þannig var ég
búinn að eyða í Stettin, og mátti sjá það á
þeim reikningum sem ég varð að framvísa.
Og þar sem eingöngu var hægt að greiða
hótelreikninga fyrir slótí sem fengin voru eft-
ir opinberum leiðum, varð ég að gjöra svo
vel að skipta á hótelinu á gengi ríkisins og
borga þannig þrefalt meira fyrir herbergið en
ég ætlaði mér. Þar sem dvöl minni í landinu
var að ljúka komu slótíbúntin mér að litlu
haldi. Égfékkekki einusinni aðskiptaþeim,
þegar ég fór úr landi. Það segir kannski sína
sögu um pólskt efnahagslíf, að ég kom til
landsins með nokkrar sænskar krónur, en fór
þaðan með mánaðarlaun pólsks verkamanns
í vasanum.
Lundi, í október 1988
Stefán Jóhann Stefánsson
42