Læknablaðið : fylgirit - 01.10.2001, Blaðsíða 9

SIÐFRÆÐI FÓSTURGREININGAR
Siðferðislegar vangaveltur um
fósturskimun og fósturgreiningar
Ástríður
Stefánsdóttir
Höfundur er læknir og MA í
heimspeki. Fyrirspurnir,
bréfaskipti: Ástríður
Stefánsdóttir Kennaraháskóla
íslands, v/Stakkahlíð, 105
Reykjavík. Sími: 581 4390;
netfang: astef@khi.is
Lykilorð: fósturgreining,
fósturskimun, siðfrœði,
ráðgjöf.
Mikil áhersla hefur verið lögð á það á undanförnum
árum að undirstrika mikilvægi sjálfræðis og í tengsl-
um við það mikilvægi virðingarinnar fyrir einstak-
lingnum. Réttilega hefur verið bent á þá veiku stöðu
sem sjúklingar geta verið í innan heilbrigðiskerfisins
og einnig bent á þá hættu á kúgun sem kann að vera
því samfara að upplýsa sjúklinga ekki um valkosti
sína. I kjölfar þessarar umræðu hefur komið í ljós
mikilvægi þess að hafa sjúklinginn sjálfan með í
meðferðarákvörðunum sem varða líf hans og heilsu.
í þessum anda hefur umræðan um fósturgreiningar
einnig verið og lögð hefur verið á það mikil áhersla
að upplýsa foreldra um allt sem við kemur meðgöng-
unni og þau álitamál sem upp kunna að koma varð-
andi stöðu og heilbrigði fóstursins. Bent hefur verið á
að þegar taka þarf ákvarðanir í ljósi þessara upplýs-
inga þá skipti vilji foreldra höfuðmáli þar sem þær
ákvarðanir sem hér um ræðir snerti ekki síst líf þeirra.
Ég tek undir þessi sjónarmið en bendi einnig á að
þegar foreldrar þurfa að taka ákvörðun þá gera þeir
ráð fyrir að þeir valkostir sem þeim er boðið upp á
samrýmist þeim faglegu og siðferðislegu gildum sem
heilbrigðisþjónustan byggir á. Til að geta staðið undir
þeim væntingum þarf heilbrigðisstarfsfólk að kunna
sitt fag. í því felst ekki einungis bókleg og verkleg
þekking. Góð fagmanneskja þekkir einnig hlutverk
sitt og markmið og skynjar þann siðferðislega ramma
sem starfað er innan og ráðleggur valkosti í samræmi
við það.
í ljósi þessa mætti staldra við og spyrja: Eru hugs-
anlega einhverjir valkostir í kjölfar fósturskimunar
og/eða fósturgreiningar sem eru tæknilega mögulegir
en eru í andstöðu við markmið starfsins og utan hins
siðferðislega ramma og eru því faglega ekki boðlegir?
Ef svo væri, hvers vegna væru þeir ekki boðlegir?
Til útskýringar mætti nefna dæmi: Við vitum að
okkur þætti ekki við hæfi að bjóða fóstureyðingu ein-
vörðungu vegna þess að kyn fósturs væri ekki í sam-
ræmi við óskir foreldra. Pað er faglega rangt vegna
þess að það samrýmist hvorki viðteknu gildismati né
heldur markmiðum heilbrigðisstétta.
En hvað er það sem ákvarðar þann siðferðislega
ramma sem rétt er að starfa innan? Með öðrum
orðum, hvað er það sem takmarkar kostina og gerir
að tilteknir valkostir fyrir verðandi foreldra eru ekki
faglega réttlætanlegir?
Til að skoða þessa spurningu nánar mun ég beina
sjónum mínum í þrjár áttir: I fyrsta lagi mun ég skoða
ENGLISH SUMMARY
Stefánsdóttir Á
Ethical considerations in relation to prenatal
screening and diagnosis
Læknablaðið 2001; 87/Fylgirit 42: 9-11
When prospective parents must cope with results showing
a suspected or definite anomaly following fetal screening
and/or diagnosis, they must take into account whether the
opportunities which are offered are compatible with the
professional and ethical values that the public health
services are based upon. It is a part of the responsibility of
professionals not to offer options that are contrary to the
best interests and aims of their field, even though
procedures are technologically possible. To name one
example, prospective parents in Western societies are not
to be offered the option to abort a foetus if its sex is not
what they had hoped for. In order to examine more closely
the limitations imposed, I have concentrated on three
approaches: In the first, I examine the conceivable
changes that can take place in the woman's experience of
her pregnancy if/when she is faced with a previously
unknown choice that has now become technologically
possible. In the second place, I discuss the possible
limitations from the point of view of the moral and ethical
position of the foetus itself. I finally examine the limitations
imposed by the responsibilities of the professionals
involved.
Key words: prenatal diagnosis, screening, ethics,
counseiiing.
Correspondence: Ástríður Stefánsdóttir MD, MA in
philosophy, lceland University of Education. E-mail:
astef@khi.is
upplifun konunnar af meðgöngunni og skoða hvaða
áhrif valkostir hennar hafa á eðli meðgöngunnar. í
öðru lagi mun ég ræða spurninguna út frá siðferðis-
legri stöðu fóstursins. Að endingu mun ég skoða
þetta út frá sjónarhóli fagmannsins.
Upplifun móðurinnar
Líta má á meðgönguna sem tiltekið ástand eða upp-
lifun konunnar. Færa má rök fyrir því að á seinni
árum hafi rannsóknir og upplýsingar eða vísbending-
ar (soft markers) um fóstrið haft áhrif á upplifun
kvenna af þessu ástandi sínu. Ræður hér mestu það
álag og sú ábyrgð sem fósturskimun, fósturgreining
og hugsanlegt val í kjölfar hennar setur á verðandi
Læknablaðið 2001/87/Fylgirit 42 9