Læknablaðið : fylgirit - 01.10.2001, Qupperneq 47

SIÐFRÆÐI FÓSTURGREININGAR
Af hverju fara þungaðar konur
í ómskoðun?
Hildur
Kristjánsdóttir
Höfundur er yfirljósmóðir á
Heilsugæslustöðinni Sólvangi.
Fyrirspurnir, bréfaskipti:
Hildur Kristjánsdóttir
Heilsugæslustöðinni Sólvangi,
Sólvangsvegi 2,220
Hafnarfirði. Sími: 550 2600;
netfang:
hildurk@hgsolvangur.is
Lykilorð: fúslurgreining,
fósturskimun, óniskoðun í
meðgöngu, lilningagallar,
upplýst samþykki,
erfðaráðgjöf.
Samantekt
Omskoðun á meðgöngu er bæði fósturskimun og
fósturgreining og gegnir lykilhlutverki í læknisfræði-
legum fósturrannsóknum framtíðarinnar. Fóstur-
greiningar og fósturskimanir hafa tíðkast á Islandi
síðastliðin 20-25 ár. Fósturgreining með ómskoðun
við 18-19 viku þungunar hefur orðið að hefð tiltölu-
lega gagnrýnilaust. Þátttaka íslenskra kvenna í þess-
ari skoðun er í dag talin vera um 99%'. Starfsfólk í
heilbrigðisþjónustu hefur mikil áhrif á hvort konan
velur að taka þátt í þessari skoðun eða ekki. Meðan
konurnar og fjölskyldur þeirra trúa því að rannsókn-
in sé til góðs munu þær þiggja skoðunina og jafnvel
óska eftir henni. Þær ástæður sem konur gefa upp
fyrir að þiggja skoðunina eru: að fá að sjá barnið, að
fá staðfest að allt sé í lagi og það að skoðunin er ríkj-
andi vinnulag.
Sögulegt yfirlit ómskoöana
Astæður þess að konur fara í ómskoðun eru margar
og skýrast að hluta til best með því að skoða sögulegt
yfirlit ómskoðananna sjálfra. Notkun ómskoðunar-
tækninnar má rekja til fyrri heimsstyrjaldarinnar og
var tæknin notuð sem aðferð til þess meðal annars að
finna kafbáta og skoða hafdjúpin fyrir skipaiðnaðinn.
Innan læknisfræðinnar var ómskoðun fyrst notuð á
fimmta áratugnum til að greina æxli í kviðarholi.
Skoðunin var síðan kynnt til sögunnar í fæðingar-
fræðinni í Skotlandi á sjötta áratugnum og er í þessu
sambandi oft vitnað til þekkts máltækis í fæðingar-
fræðinni, að „algengasta æxli í kviðarholi kvenna sé
þungun". Fyrir tilkomu ómskoðana var röntgen-
tækninni beitt til að geta séð og fengið betri vitneskju
en konurnar höfðu sjálfar um „hvað gerðist í legi
þeirra". Með áframhaldandi þróun ómtækninnar var
á miðjum sjöunda áratugnum hægt að mæla þvermál
höfuðbeina (biparietal diameter) fóstursins og hægt
að greina þungun sem komin var sjö vikur á leið eða
meira. Þrátt fyrir að ekki lægju fyrir neinar vísinda-
legar rannsóknarniðurstöður um gagnsemi skoðun-
arinnar eða hugsanlegan skaða af henni, stofnaði
Stuart Campbell (lærisveinn Ians Donalds prófessors
í Glasgow) ómskoðunarmiðstöð í Englandi 1968 og
einu ári síðar var ómskoðun orðin að venjubundinni
Engar rannsóknir hafa veriö birtar á íslandi um þessar tölur og
mér vitanlega hafa þær ekki verið geröar. Þessi tala er úr erindi
sem Reynir Tómas Geirsson prófessor í kvensjúkdóma- og
kvenlæknisfræöi viö Háskóla íslands hélt í Skálholti í nóvem-
ber 2000.
ENGLISH SUMMARY
Kristjánsdóttir H
Why do pregnant women attend ultrasound screening?
Læknablaðiö 2001; 87/Fylgirit 42: 47-50
Ultrasound scanning in pregnancy can contain both direct
prenatal diagnosis of fetal anomaly and prenatal screening
for chromosomal aberrations. The examination has
acclaimed a key position in modern maternity care and is
likely to defend its position also in the future. Ultrasound
scanning in pregnancy week 18-20 became a clinical
routine in lceland with little if any criticism, despite the fact
that convincing scientific evidence to support such
practice was unavailable.
Health care personnel can and do influence whether the
pregnant woman chooses to participate in ultrasound
examinations or not. As long as women and their families
believe the scanning to be for their own as well as their
unborn child’s best, they will accept the examination and
even actively request it. The reasons women report as
basis for their choice to participate, is their wish to see the
baby, to receive confirmation that the baby is well, and the
fact that most women regard the examination as a routine.
Key words: prenatal screening, prenatal diagnosis, ultra-
sound in pregnancy, women’s health, genetic councelling,
chromosomal aberrations, informed consent.
Correspondence: Hildur Kristjánsdóttir midwife. E-mail:
hildurk@hgsolvangur.is
skoðun þar, til að skoða og meta fósturvöxt og fóstur-
þroska (1).
Það er nánast regla frekar en undantekning að
tækninýjungar öðlast sess í klíníkinni án þess að fyrir
liggi fullnægjandi og viðunandi sannanir um áhrif
þeirra og öryggi (1). Þetta hefur verið kallað „the
career of a new technology” (2) eða frami nýrrar
tækni. Frami nýrrar tækni hefst oft á því að í einhverju
fagtímariti birtist grein í „sögustíl" sem fjallar uni
spennandi nýbreytni sem virðist lofa góðu. Margar
litlar forkannanir eru gerðar og fljótlega virðist mönn-
um sem þær sýni fram á möguleika hinnar nýju tækni
frekar en að hún sé dregin í efa. Ef að lokum til dæmis
ríkisrekið heilbrigðiskerfi tileinkar sér nýbreytnina á
einhvern hátt er hægt að segja að ekki verði snúið til
baka (3). Sagan sýnir okkur meðal annars:
Læknablaðið 2001/87/Fylgirit 42 47
L