Læknablaðið : fylgirit - 01.10.2001, Side 51

SIÐFRÆÐI FÓSTURGREININGAR
Er valið frjálst? Ábyrgð einstaklinga
og heilbrigðisstarfsfólks
Pétur Pétursson
Mér er hér ætlað að velta því upp, hvort sú ákvörðun
verðandi mæðra (og feðra) að þiggja forburaskimun
með hnakkaþykktarmælingu í leit að lilningagöllum
sé byggð á frjálsu vali. Jafnframt mun ég velta fyrir
mér þeirri ábyrgð, sem liggur til grundvallar slíku
vali. Ég mun fyrst og fremst fjalla um ábyrgð og
vanda okkar heilbrigðisstarfsmanna, því ábyrgð ein-
staklinganna virðist mér vera það snúið viðfangsefni,
að réttast sé að láta siðfræðingum það eftir.
í upphafi vil ég lýsa þeirri skoðun minni, að hér sé
um stórkostlega tækni að ræða, sem ber metnaði og
snilligáfu höfunda sinna fagurt vitni. f höndum þeirra
hæfu og metnaðarfullu fagmanna, sem við góðu heilli
höfum á að skipa í þessum hluta mæðraverndarinnar,
getur hún bæði orðið einstaklingum og þjóðfélagi til
gagns ef henni er beitt af yfirvegun og skynsemi í
völdum tilvikum. I því sambandi skulum við vera
minnug þess, að allt annar mælikvarði er lagður á
rannsóknaraðferðir, sem beitt er við hópskimun,
heldur en við greiningu hjá völdum áhættuhópum og
einstaklingum.
I fögnuði okkar skulum við einnig minnast þess,
hvað fyrst og síðast ræður framförum í læknisfræði á
tímum markaðsvæðingar, samkeppni og gróðavonar
á hlutabréfamarkaði. Það er ekki einungis löngun og
þörf til að líkna og hjálpa, heldur og metnaður og
stolt dugnaðarforka úr læknastétt og gróðavon fram-
leiðenda tæknibúnaðar og lyfja. Því er nefnilega
þannig varið, að framleiðendur og seljendur þessarar
vöru fjármagna mestalla rannsóknar- og þróunar-
starfsemi heilbrigðisþjónustunnar og geta þannig
stýrt þróuninni með því að beina fjármagninu inn á
þau rannsóknarsvið, sem þeim eru að skapi.
Þrýstingur eða frjálst val?
Höfundur er yfirlæknir á
Heilsugæslustööinni á
Akureyri. Fyrirspurnir,
bréfaskipti: Pétur Pétursson,
Heilsugæslustööinni á
Akureyri, Hafnarstræti 99,
600 Akureyri. Sími: 460 4600;
netfang: peturp@nett.is
Lykilorö: fósturgreining,
sjúkdómsvœðing, frjálst val,
hnakkaþykktarmœling.
En verður svo valið frjálst, þegar foreldrar ákveða að
nýta sér þessa tækni? Við getum litið á það, sem við
höfum reynslu af, og spurt hvort valið sé frjálst, þegar
konur fara í 18. vikna ómskoðun? Að minni hyggju
er svo ekki. Samviskusamar Ijósmæður og
atorkusamir læknar vilja drífa rútínuna áfram og
leggja áreiðanlega sjaldnast mikla áherslu á að leita
eftir upplýstu samþykki skjólstæðinganna með öllum
þeim undirbúningi og útskýringum, sem slíku
samþykki eru nauðsynleg. Við þurfum í fyrsta lagi að
skýra flókna áhættuútreikninga út fyrir
einstaklingum, sem enga innsýn hafa í faraldsfræði
eða staðtölufræði, með orðum og hugtökum, sem
ENGLISH SUMMARY
Pétusson P
Is there a freedom of choice? The responsibility of
the individual and the health care worker
Læknablaöið 2001; 87/Fylgirit 42: 51-3
In this article the author reasons that women who are
offered first-trimester nuchal translucency screening have
by no means freedom of choice, but rather are under all
kinds of pressure from the environment and the prevailing
way of thinking in society. Health care workers are also
under pressure and therefore it is difficult to explain the
various options for consumers in an objective manner,
because this is a complicated problem with important
ethical factors.
Our technological society has created an insatiable need
for assurance about safety and that everything will go
according to a plan and has really obliged women to give
birth only to healthy babies. This early screening is a vivid
example of medicalization, whereby a natural process is
made into a medical problem and will thus possibly be
considered as an illness by the general public.
Research has shown that many expecting mothers do not
dare to miss the opportunity to have a foetal screening
test performed, just in case something wrong can be
detected. This has been called anticipated decision regret.
Here technology has gained power over the general public
and health personnel and therefore information has little
influence on the parents’ decision. This exemplifies how
the health service, under the yoke of technology,
unwittingly makes people dependent instead of making
•them independent and self-sufficient.
Key words: prenatat screening, medicalization, free
choice, nuchai translucency screening.
Correspondence: Pétur Pétursson MD. E-mail:
peturp@nett.is
þeir þurfa að skilja, en sem okkur eru kannski ekkert
sérstaklega töm. Mér er til efs, að við rekjum í þeim
samtölum stig af stigi það ferli, sem konan og makinn
geta hugsanlega lent í, og þær erfiðu ákvarðanir, sem
þau þurfa hugsanlega að standa frammi fyrir, þegar
við erum kannski víðs fjarri. Það verður nefnilega að
segja B, þegar búið er að segja A. Munum við standa
eitthvað öðruvísi að þessarí skimun, þegar frá líður?
Auðvitað fá konur, sem fara í legvatnsástungu, miklu
betri ráðgjöf, enda er þar ennþá um valinn hóp að
ræða og það, sem mestu máli skiptir; eldri og
þroskaðri foreldra, sem eru móttækilegri fyrir
Læknablaðið 2001/87/Fylgirit 42 51