Læknablaðið : fylgirit - 01.10.2001, Page 72

SIÐFRÆÐI FÓSTURGREININGAR
þarf að opna hugann, virkja stóriðjuna í kollinum,
efla smáiðnað andans. Þannig sé ég menninguna sem
forvarnir. Sá sem lifir andlegu lífi þarf ekki að koma
ringulreið á skilningarvitin með aðstoð utanaðkom-
andi efna.
Maðurinn skynjar líf sitt sem sögu. Þegar heimur-
inn verður óskiljanlegur rofnar þessi skynjun. Því
hefur verið haldið fram að söguleysið sé lífsskilyrði
nútímamannsins, skortur hans á yfirsýn. Menningin,
til dæmis sagnalist, er leit að innihaldi, barátta gegn
hinu sögulega tómi. Miðlum anda bókmennta og
sagnalistar. Njótum tónanna og tengjum okkur við
andrúmsloftið þar sem orðin flæða einsog regnið í
Bítlalaginu.
Málið snýst um vaxtarskilyrði hugans. Séu þessi
mál sett undir stækkunargler hagspekinnar, sam-
kvæmt þeirri formúlu nútímans að allt þurfi að bera
sig, felur sú stefna sem hér er imprað á í sér mikinn
sparnað í útgjöldum. Hugurinn þarf ekki síður á
íþróttum að halda en búkurinn. Hið andlega innihald
verður æ mikilvægara. Frjór hugur myndar ónæmis-
kerfi og hrindir frá sér bakteríum. Öflug menningar-
starfsemi er því þjóðhagslega hagkvæm og sparar til
lengri tíma mikil útgjöld í heilbrigðiskerfinu.
II
Arthur Rimbaud, orðin og stjórnmálin
Við þekkjum hinar skálcilegu setningar Arthurs
Rimbaud: „Ég er ekki ég, ég er annar.“ og „Ég hugsa
ekki, ég er hugsaður. “ Getur verið að orðin, verkfœrin
sem við notum til að tjá okkur, ráði í raun hvað við
segjum? Erum við hugsuð fremur en að við hugsum?
Áður fyrr byggðist vald manna ekki síst á því hve
leiknir þeir voru með orðin. Hinn menntaði maður
hafði orðin á valdi sínu. Stjórnmálamenn voru rœðu-
skörungar, ferskeytlan hvöss sem byssustingur og þar
fram eftir götum. Allt snerist um orð. Hann er ekki
ýkja merkilegttr náttngi en hann getur þó svarað fyrir
sig. Hver kannast ekki við slíkar mœlistikur? Nú á
dögum segjum við ekki um stjórnmálamanninn:
„Hann er flugmœlskur. “ Pess í stað segjum við:
„Hann kemur vel fyrir í sjónvarpi. “ Hvernig hefði
Egill Skallagrímsson komið fyrir ísjónvarpi? Hvernig
vœri hœgt að markaðssetja liann? Vœru Ijóð hans
vinsœl? Hér á árum áður lásu stjórnmálamenn íslend-
ingasögurnar og sóttu rœðunámskeið og héldu síðan
glaðbeittir út í kosningabaráttuna. Nú fara þeir aftur á
rnóli í litgreiningu og mœta fyrir framan upptökuvél-
arnar í skrœpóttum skyrtum og jökkttm, einsog glys-
gjarnir fornmenn. Geta þeir ekki sagt einsog Arthttr
Rimbaud: „ Ég er ekki ég, ég er annar. “ og „ Ég hugsa
ekki, ég er hugsaður. “
Ég: Óli hefurðu tekið eftirþvílivað dúfurnar ertt með
litla hausa? Heldurðu að þœr sétt ekki með neinn
heila?
Óli: Nei þœr eru með vœngi. Til hvers œttu þœr að
vera með heila?
Ég: Meinarðu að það sé betra að vera með vœngi en
heila?
Óli: Ég held að það vœri best að vera með vœngi á
heilanum.
Ofangreint samtal er úr skáldsögu minni Vængjaslátt-
ur í þakrennum. Ég get sagt að þau viðhorf sem birtast
í samræðum drengjanna hér að ofan hafa smám saman
orðið mín lífsviðhorf. Viðfangsefnið í skáldskapnum er
veruleikinn, en hugblær hans er flugið.
Þannig er skáldskapurinn eins konar sendiherra
vonarinnar, andspyrnuhreyfing hins mannlega.
Menn veslast upp vegna skorts á ljóðlist. Þeir sem
hafa tekið sér það hlutverk að kveikja ljóðið í
manninum, að virkja ljóðið í manninum eru því eins
konar forvarnardeild hjá almættinu og hafa tekið að
sér mun stærra hlutverk en oft er látið í veðri vaka.
„Seg mér, Sönggyðja, frá hinum víðförla manni, er
hraktist mjög víða, eftir að hafa lagt í eyði hina helgu
Trójuborg, þeim er sá borgir og þekkti skaplyndi
margra manna.“
Það hlutverk frásagnarlistarinnar að varðveita
andann og miðla „skaplyndi margra manna“ er hollt
að hafa í huga nú á tímum tæknihyggju og fjölmiðla,
þegar andinn klæðist skikkju staðreynda og sjálf
sönggyðjan birtist sem hlutlaus fréttaskýrandi. A
skjánum færir hún okkur ekki lengur fréttir af þeim
„víðförla manni er hraktist mjög víða“ heldur er sýn
hennar, hin ríkjandi heimsmynd, njörvuð við sam-
skipti valdhafanna.
í hinum fréttasjúka heimi nútímans eru frásagn-
irnar ekki fólgnar í könnun á „skaplyndi margra
manna“ heldur í upplýsingum um hagvöxt, bankamál
og millinkjasambönd. Þannig birtist hinn opinberi
hugsunarháttur, sem einkennist af tæknihyggju, ekki
aðeins sem skammsýnn og brotakenndur heldur og
án andlegra markmiða.
Hann byggist á dýrkun á staðreyndinni, á því
tæknilega viðhorfi að heimurinn sé „eins og hann er“.
En heimurinn er ekki einsog hann er. Hann er ofinn
úr öðrum þráðum en upplýsingar einar segja til um.
Hann samanstendur einnig af því sem ekki sést og
mælist, er vigtað eða talið, af anda og menningu, því
sem frásagnarlistin miðlar.
í frásagnarlistinni mætast þræðir sögunnar og and-
inn lifir. í þeirri flóknu og verkskiptu veröld sem við
búum í er skáldskapurinn ef til vill síðasti stallurinn
þar sem hægt er að standa og segja eins og gömlu
Grikkirnir: Ekkert mannlegt er mér óviðkomandi.
Ég segi ekki að menningin og skáldskapurinn
afstýri bílslysum á götuhornum en þau gera okkur
betur í stakk búin að takast á við hina almennu
slysahættu mannkyns.
72 Læknablaðið 2001/87/Fylgirit 42