Læknablaðið : fylgirit - 01.12.2002, Page 101

ÁGRIP VEGGSPJALDA / XI. VÍSINDARÁÐSTEFNA HÍ I
Ályktanir: Mikill munur er á magni furanocoumarina í íslenskum
ætihvannarfræjum, en óvíst hvort munurinn ræðst af erfðafræðileg-
um þáttum eða umhverfi. Efni úr ætihvannarfræjum hindrar vöxt
krabbameinsfrumna og niðurstöðurnar benda til þess að furano-
coumarina valdi þar mestu.
V 138 llmolíur úr ætihvannarfræjum og áhrif þeirra
á krabbameinsfrumur í rækt
Stcinþór Sigurðsson1. Helga Ögmundsdóttir2, Haraldur Agúst Sigurðssoni,
Sigmundur Guðbjarnason1
1 Raunvísindastofnun HI, 2Rannsóknarstofa Krabbameinsfélags fslands
sts@raunvis.hi.is
Inngangur: Ilmolíur eru litlar sameindir sem ráða mestu um ilm jurta.
Áhrif þeirra hafa mikið verið rannsökuð á síðustu árum, meðal ann-
ars vegna bælandi áhrifa sumra ilmolía á vöxt krabbameinsfrumna.
Ilmolíur er að finna í nokkrum íslenskum jurtum, einkum ætihvönn,
vallhumli og blóðbergi.
Efniviður og aðferðir: Ætihvannarfræjum var safnað í nágrenni
Reykjavíkur. Ilmolíur fengust úr þeim með gufueimingu og sam-
setning þeirra var skoðuð með gasskilju og massagreini. Áhrif á
krabbameinsfrumur voru mæld sem minnkuð efnaskipti frumu-
rækta eftir að þær höfðu vaxið með sýnunum í sólarhring. Könnuð
voru áhrif íslensku olíanna á krabbameinsfrumur úr mönnum: bris-
(PANC), brjósta- (T47D) og ristilkrabbameinsfrumur (WiDr) og
áhrif samsvarandi enskrar olíu á briskrabbameinsfrumurnar.
Niðurstöður: Um er að ræða að minnsta kosti tvær gerólíkar ís-
lenskar ilmgerðir. Ilmgerð A inniheldur 50-70% b-fellandren, en
ilmgerð B er gersneydd því. Mun meira er af ilmolíum hjá ilmgerð
A. Samsetning enskrar ætihvannarfræjailmolíu á markaði var skoð-
uð og svipaði henni til ilmgerðar A. íslensku olíurnar hindruðu
efnaskipti í öllum frumulínum. Helmingsvirkni, ED50, það er það
magn sem helmingar efnaskipti, ilmgerðar B á briskrabbamein var
38 pg/mL, á brjóstakrabbamein 56 pg/mL, en 233 pg/mL á ristil-
krabbamein. ED50 fyrir ilmgerð A á frumulínurnar í sömu röð var
197 pg/mL, 185 pg/mL og 293 pg/mL. Enska ilmolían hafði engin
áhrif á briskrabbameinsfrumur í styrknum 500 pg/mL. Samanburð-
ur á virkni ólíkra olía útilokar öll helstu efnin sem „virka þáttinn".
Ályktanir: Erfðaþættir virðast valda miklum mun á ilmgerð fræja.
Sumar ilmolíur virðast innihalda mjög virkt efni, því magn algeng-
ari efna virðist ekki skipta máli, nema samvirkni eigi hlut að máli.
V 139 Er æxlisvöxtur af b-eitilfrumuuppruna ættlægur?
Helga M. Ögmundsdóttir1, Guðríður H. Ólafsdóttir1, Hrafn Tulinius1, Helgi
Sigvaldason1, Guðmundur M. Jóhannesson2, Vilhelmína Haraldsdóttir2
1 Krabbameinsfélag íslands, 2blóðmeinafræðideild Landspítala háskólasjúkrahúss
helgam@krabb.is
Inngangur: Lýst hefur verið í heimildunt fáeinum tugum tilvika þar
sem saman fara í fjölskyldu æxlissjúkdómar af B-eitilfrumuuppruna
sem lýsa sér með framleiðslu á einstofna mótefni, það er merg-
frumuæxli (multipel ntyeloma), Waldenströms makróglóbúlínemía
(WM) og góðkynja mónóklónal gammópatía (monoclonal gammo-
pathy of undetermined significance, MGUS). Petta hefur þó aldrei
verið kannað á skipulegan hátt.
Efniviður og aðferðir: Rannsóknin grundvallast á upplýsingum
Krabbameinsskrár um illkynja sjúkdóma í blóðmyndandi vef (ICD-
7 200-205) og sérstakri skrá Krabbameinsskrár um alla sem greind-
ust með MGUS á íslandi árin 1978-1997. Raktar voru ættir í þriðja
lið frá öllum 188 íslenskum sjúklingum, sem greindust með merg-
frumuæxli á tímabilinu 1955-1989. Reiknuð var hlutfallsleg áhætta á
blóðmeinum og MGUS með íslensku þjóðina sem viðmið.
Niðurstöður: Kvenkyns ættingjar reyndust hafa nokkuð aukna
áhættu á að fá mergfrumuæxli (OR=3,23; vikmörk 1,17-7,01) en að
öðru leyti var ekki aukin áhætta meðal ættingja á mergfrumuæxli,
MGUS eða illkynja sjúkdómum í blóðmyndandi vef almennt. í átta
fjölskyldum reyndust þrír eða fleiri hafa slíka sjúkdóma, þar af alla-
vega einn með mergfrumuæxli og einn með MGUS. í tveimur fjöl-
skyldum fannst einnig WM, og í öllum fjölskyldunum einn eða fleiri
með annars konar illkynja sjúkdóm í blóðmyndandi vef, ýmist lýmfó-
íð eða mýelóíð. Eina af þessum fjölskyldum höfum við áður rannsak-
að nánar og fundið tengsl við ofurtjáningu á langlífisprótíninu Bcl-2.
Ályktanir: Pessi rannsókn bendir því til að ættgengi sé ekki algeng-
ur áhættuþáttur fyrir illkynja sjúkdóma af B-eitilfrumuuppruna, en
þó sé um það að ræða í fáeinum ættum.
V 140 Stökkbreytingar í p53 eru algengar í flatskæningi
í munni. Tengsl við krabbameinsáhættu?
W. Peter Holbrook1, Helga M. Ögmundsdóttir2, Hólmfríður Hilmarsdótt-
ir2, Jóhann Heiðar Jóhannsson2
Hannlæknadeild HI, 2Rannsóknarstofa Krabbameinsfélag íslands í sameinda- og
frumulíffræði, 3Rannsóknastofa Háskólans í meinafræði
phol@hi.is
Inngangur: Flöguþekjukrabbamein í munni (oral squamous cell
carcinoma, OSCC) eru útbreitt heilbrigðisvandamál um allan heim.
Þekktir eru ytri áhættuþættir, svo sem reykingar og áfengisneysla, en
einnig auka sumir slímhúðarsjúkdómar í munni líkur á krabbameins-
myndun, svo sem hvítskellur (leukoplakia), rauðskellur (erythro-
plakia) og flatskæningur í munni (oral lichen planus, OLP). Stökk-
breytingar á p53 eru allalgengar í OSCC en mjög lítið hefur verið
kannað hvort þær finnast í hugsanlegum forstigum krabbameins.
Efniviður og aðferðir: Á Rannsóknastofu Háskólans í meinafræði
voru fengin 55 sýni úr OSCC, 47 sýni úr flöguþekjuþykknun (hyper-
keratosis, HK), klínískt greint sem hvítskellur, og 48 sýni úr flat-
skæningi í munni. Stökkbreytingar í p53 voru greindar úr örsýnum
teknum með nál og notuð constant denaturation gel electrophor-
esis (CDGE) aðferð. Litað var fyrir p53 próteini með mótefnalitun.
Kannaðar voru sjúkrasögur níu sjúklinga með sérstöku tilliti til
þróunar OSCC frá forstigsbreytingum.
Niðurstöður: Stökkbreytingar í p53 fundust í 22% af OSCC, 15% af
HK og 33% af OLP. Jákvæð litun fýrir p53 próteini var algeng en
sýndi engin tengsl við stökkbreytingar. Sjö af sjúklingunum níu fengu
OSCC, 0-76 mánuðum eftir greiningu hugsanlegs forstigs sem í fimm
tilvikum var OLP. í einu tilviki var staðfest p53 stökkbreyting í OLP-
sýni. Unnið er að frekari athugúnum á þessum sjúklingahópi.
Ályktanir: OLP uppfyllir skilmerki Alþjóðaheilbrigðisstofnunar-
innar um forstig að illkynja sjúkdómi, en mjög hefur verið umdeilt
hversu mikil krabbameinsáhættan er. Niðurstöður okkár benda til
hugsanlegra tengsla við stökkbreytingar í p53, sem virðast furðu al-
gengar og gætu einkennt undirhóp sjúklinga með flatskæning í munni,
sem raunverulega eru í krabbameinsáhættu.
LÆKNABLAÐIÐ / FYLGIRIT 47 2002/88 101