Læknablaðið : fylgirit - 01.06.2010, Page 60

Læknisfræðin tekur
á sig nútímalega mynd6 8
í þekktri bók um sögu læknisfræðinnar skiptir
læknirinn og sagnfræðingurinn Erwin Heinz
Ackerknecht (1906-1988) þróun hennar frá
miðöldum til okkar daga í fjögur tímabil. Það
fyrsta náði yfir seinni hluta miðalda, og því
gefur Ackerknecht nafnið bókasafnslæknisfræði
(Library Medicine). Bókasafnslæknisfræði ein-
kenndist af Galenskri fræði, sem numin var
af latínubókum. Næsta tímabil nefnir hann
sjúkrabeðslæknisfræði (Bedside Medicine). Hún
hófst með Thomas Sydenham (1624-1689) í
London og Herman Boerhaave (1668-1738) í
Leyden í Hollandi. Klínísk kennsla Boerhaaves
við sjúkrabeðið varð víðfræg, og til hans sóttu
læknar hvaðanæva úr Evrópu. Klínísk skoðun
tók þó ekki á sig nútímamynd fyrr en í byrjun
19. aldar eða á því skeiði, sem Ackerknecht
kallar spítalalæknisfræði (Hospital Medicine).
Spítalalæknisfræðin hófst í París eftir frönsku
byltinguna. Sjúkrahús borgarinnar komust þá öll
í hendur ríkisins og voru endurskipulögð ásamt
læknakennslunni. Ákveðið var að sameina kennslu
í innvortis og útvortis lækningum, en á 18. öld
höfðu orðið miklar framfarir í handlækningum, og
að sama skapi óx vald og virðing handlækna. Þeir
voru vanir að skoða sjúklinga sína á „aktífan" hátt,
það er með því að handfjalla þá, og komst sú hefð
á í sjúkrahúsum Parísarborgar. Einnig var farið að
kryfja sjúklinga, sem dóu, og á þann hátt fundust
tengsl milli sjúkdómseinkenna (symptoms)
og sjúkdómsteikna (signs) annars vegar og
líffærabreytinga eða meinsemda hins vegar.
Spítalalæknisfræðin í París leiddi til sérhæfingar.
Ástæðan var sú, að ákveðið var að byggja upp
spítalakerfi, þar sem konur voru aðskildar frá
körlum, börn frá fullorðnum, fullorðnir frá
gamalmennum og líkamlega sjúkir frá geðsjúkum
o.s.frv. Sérhæfing sjúkrahúsanna leiddi til
aukinnar sérhæfingar innan læknastéttarinnar,
og þar eð þetta reyndist vel í París, tóku aðrir
fyrirkomulagið upp um alla Evrópu.
Fjórða skeið læknisfræðinnar, samkvæmt
flokkun Ackerknechts, ríkir enn. Þetta er rann-
sóknarstofulæknisfræðin (Laboratory Medicine).
Hún hófst á seinni hluta 19. aldar, þegar vísindaleg
aðferð náði að festa sig innan læknisfræðinnar.
Læknar fóru að líta á sig sem vísindamenn með
sjúkdóma að viðfangsefni. En hættan varð sú, að
Thomas Willis.
sjúklingurinn, sem hafði verið meginviðfangsefni
lækna fram að þessu, félli í skugga sjúkdómsins í
fleiri en einni merkingu þeirra orða.
Taugafræðin -
Frá heilahólfum til heilavefs9
Nútímavísindi eru sögð hefjast í byrjun 16.
aldar, þegar Kópernikus (1473-1543) setti fram
hugmyndina, um að jörðin væri ekki miðja
alheimsins heldur að hún og reikistjörnurnar
snerust um sólina.10 Þessi kenning hafði ekki
aðeins áhrif á stjörnuvísindi heldur einnig á
sjálfsímynd mannsins. Maðurinn missti stöðu
sína sem miðdepill alheimsins umlukinn átta
kristalhvelum, og eftir siðaskiptin varð Róm ekki
lengur miðstöð trúarinnar. Ymsir hornsteinar
Galenskrar læknisfræði voru alvarlega vefengdir
í bók Andreas Vesalius (1514-1564) um
mannsverkið,11 og brestir komu enn betur fram,
þegar William Harvey (1578-1657) sýndi fram á
hringrás blóðsins.12
I Grikklandi hinu foma var heilinn talinn
kirtill, sem framleiddi slím, einn af vessunum
fjórum. Annað hlutverk heilans var að kæla
blóðið. Hippokrates (460-370 f. Kr.) gerði sér
samt grein fyrir mikilvægi heilans í flogaveiki,
og Galen (129-200 e. Kr.) áttaði sig á því, að skaði
á heilahveli gat leitt til lömunar á gagnstæðum
líkamshelmingi. Á miðöldum varð sú kenning
ríkjandi, að í heilahólfunum byggju vitrænir og
tilfinningalegir eiginleikar hugans. Heilavefurinn
sjálfur skipti litlu máli.13
Þessi kenning fór að dala á 16. og 17. öld við
framfarir í líffærafræði. Einn helsti höfundur
nýrra hugmynda var enski læknirinn Thomas
Willis (1621-1675). Hann gerði margvíslegar
uppgötvanir í taugalíffærafræði, hafnaði heila-
60 LÆKNAblaðið 2010/96 Fylgirit 64