Tímarit Máls og menningar - 01.12.1941, Blaðsíða 54

260
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
stundu og töframáttur liins franska gulls dvínaði, var þessu
forræði lokið. Og því lauk í heimskreppunni 1929—33.
4.
Kreppan mikla, sem hófst með verðbréfahruninu í New
York 1929, er afdrifaríkasti viðhurður okkar tíma. í henni
fórust meiri efnaleg verðmæti en nemur kostnaði heillar
heimsstyrjaldar. í henni raskaðist allt pólitískt og at-
vinnulegt jafnvægi þess heims, er reis upp úr styrjöldinni
miklu og liafði lofað mannkyninu þúsundáraríki friðar
og lýðræðis, þar sem gróði auðmannanna og laun verka-
fólksins ykist og margfaldaðist að jöfnum hlutföllum ei-
líflega. Kreppan stráfelldi þessar tálvonir með liinni sömu
samkvænmi og hún lækkaði launin og verðstýfði eignirn-
ar. Hið borgaralega þjóðfélag hirtist nú grímulaust í öll-
um sinum ömurleik og auðnuleysi. Hið pólitíska foringja-
lið borgarastéttarinnar stóð ráðþrota frammi fyrir höf-
uðskepnum þjóðfélagsins. f Þýzkalandi slotaði þessu
óveðri með valdatöku Hitlers, afnámi borgaralegs lýð-
ræðis og markvísum víghúnaði, sem tók allan þjóðar-
búskapinn í þjónustu sína og átti sér það markmið eitt,
að hrjótast til öndvegis á meginlandi Evrópu og „höggva
á hlekki Versalaskipulagsins“. Þar varð brátt skammt
stórra högga í milli, og hvert högg liitti Frakldand, eins
og að líkindum lætur.
Kreppan lagðist seint að Frakklandi. Fjármálaspekingar
þess héldu jafnvel sumir hverjir, að Frakkland þyrfti elcki
að óttast hana. Hún kom nú samt síðari hluta árs 1931,
og hún fór þaðan miklu síðar en í öðrum löndum. At-
vinnuleysi og launalækkun geisaði í borgum og iðjuver-
um, afurðir bændanna liröpuðu í verði, skuldunautarnir
erlendu gátu ekki staðið i skilum. Og nú urðu pólitísk
sinnaskipti á efri hæðum hinnar frönsku borgarastéttar.
Menn tóku að lita öfundaraugum til Þýzkalands, sem hafði
eignazt Hitler til að afnema verkalýðsfélögin og rauðu
flokkana og sigla skipi auðvaldsins út úr voða kreppunn-