Tímarit Máls og menningar - 01.05.1947, Blaðsíða 97

SAGA VESTMANNAEYJA
87
ur fluttu á land. Þetta er eitt höfuðviðfangsefni í sögu hvers byggðarlags.
Helzta söguefnið er fjárhagsþróunin, því allt annað byggist á því, hvernig
henni er háttað. Nauðsynlegt hefði verið, að gera yfirlit ár frá ári yfir smá-
lestastærð flotans, svo að þróun hans lægi fyrir. Þá hefði á sama hátt átt að
gera yfirlit yfir aflabrögðin og verðmæti aflans. En höf. hefur ekki tekið
þennan kostinn, og er því óhætt að segja að hagsaga Eyjanna sé ennþá ósögð.
Fyrsta vertíð vélbátanna var 1906. Þá gengu tveir vélbátar og vorvertíðina
hinn þriðji. En svo var viðgangur vélbátaútvegsins ör, að árið 1912 voru vél-
bátarnir orðnir 58, og voru þeir frá 4—12 smálestum að stærð. Uppgripin voru
svo mikil, að vélbáturinn Unnur, sem var fyrsti vélknúni fiskibáturinn, sem
kom til Eyja, græddist upp á fyrstu vertíðinni, er hann gekk, og varð auk þess
nokkur fjárhæð afgangs. Formaður fyrir þeim báti var Þorsteinn Jónsson-í
Laufási, og átti hann bátinn, ásamt 4 mönnum öðrum. En Bergþóra, sem
Magnús Þórðarson í Dal var með, gerði þó betur, því að hún skilaði verði sínu
fyrstu vorvertíðina, sem hún gekk. Þessi merkilega saga er ekki sögð. En ein-
mitt vegna þessara miklu uppgripa varð vöxturinn svona ör. Utvegurinn
byggði Eyjarnar á skömmum tíma. Fólkið streymdi að úr öllum áttum, íbúðar-
húsin þutu upp, og gullstrauminn bar ört á land með „þeim gula“. Árin 1906
—1930 eru einhver hin merkilegustu í þróunarsögu Eyjanna. Þá fara fram
hinar stórfelldu framfarir, og véltæknin kemur til sögunnar á öllum sviðum.
Þetta sama skeður í öllum öðrum landshlutum. Um þetta tímabil er nauðsyn
að rita nákvæmlega frá öllum hliðum, og ætti það að gerast meðan allt er enn
í fersku minni. Þessi árin kveður þjóðin sig úr kútnum, ekki með rímum, eins
og áður, svo að við sama sat, heldur með athöfnum.
Verzlun og viðskipti
Um verzlun í Vestmannaeyjum eru til mjög miklar frásagnir og heimildir,
og óvenjulegar. Á ég þar sérstaklega við reikninga konungsverzlunarinnar
fyrstu. Þeir ná þó aðeins yfir árin 1586—1601. Höf. hefur notað þessar heim-
ildir í ríkum mæli. Hins vegar virðist hann ekki hafa notað verzlunarbækur
þær, sem til eru frá 19. öldinni. Er þar að finna mjög merkilega heimild um
verzlunarhagi 19. aldar, en einnig má margt fleira af þeim bókum læra, ef
þær eru skoðaðar í réttu ljósi. Þær sýna meðal annars mjög ljóslega, hversu
geysilega mikil vínnautn hefur verið. I viðskiptareikningi sumra manna er
brennivínsúttekt að heita má í hverri línu. Þá má sjá af þeim dæmi um
héraðsbraginn og um viðskipti kaupmanna og verzlunarmanna við almenning.
Það er t. d. greinilegt dæmi um lítilsvirðinguna, sem Danirnir liöfðu á „við-
skiptavinunum", að þeir eru þar margir færðir inn í höfuðhók fyrirtækisins
undir viðurnefnum sínum. Þeir heita þar: Jón durgur, Olafur jötunuxi og
Guðmundur káfína. Þessi uppnefna-ósiður var mjög algengur í Eyjum áður
fyrr, en höf. minnist ekki á það í bókinni, enda skrifar liann þar hvergi um
héraðsbraginn frá hinum skuggalegri hliðum.
Þessi kafli er mjög langur og ýtarlegur, en þó vantar mikið á, að verzlunar-