Tímarit Máls og menningar - 01.09.1954, Blaðsíða 63

ÞJÓÐIR OG TUNGUMÁL
173
XX
Alþjóða hjálparmál eða milliþjóðamál
Við skulum byrja á því að athuga, hvað það er, sem menn hafa gefið
nafnið alþjóðamál. Flestum, sem um þetta efni hafa hugsað, kemur sam-
an um, að það sé eitthvert tungumál, sem allar þjóðir, hvar sem er í ver-
öldinni, noti í samskiptum sín á milli, ef tungur þeirra eru svo ólíkar, að
þær skilji ekki hvor aðra. íslendingur mundi t. d. nota slíkt mál í við-
skiptum sínum við menn af hvaða þjóðerni sem væri, nema e. t. v.
Norðurlandabúa, a. m. k. ekki Færeyinga. Og þetta mál yrði að vera
þannig úr garði gert, að sem minnsta fyrirhöfn þyrfti til að læra það, en
jafnframt mætti það ekki standa þjóðtungunum að baki í tjáningu hugs-
ananna, því að í rauninni eru tungumálin ekkert annað en misfullkomin
tæki til að tjá hugsanir manna.
Við skulum fyrst rekja, hvaða tungumál hafa verið notuð á ýmsum
tímum sem alþjóðamál eða millilandamál, þ. e. sem tengiliður milli
manna af mismunandi þjóðerni, er kunnu ekki tungu hvor annars. Síðan
skulum við athuga, hvaða kostum alheimsmál þarf að vera búið, og loks
tökum við til athugunar þær tilraunir, sem gerðar hafa verið af ásettu
ráði til að leysa þennan vanda. Geysilegur fjöldi tillagna hefur komið
fram um þetta, en aðeins ein þeirra, esperanto, hefur lifað af reynslutíma
bernskunnar. Við komum því betur að því síðar.
Ýmsar tungur hafa verið notaðar á ýmsum tímum sem alþjóðamál, og
nægir í því sambandi að minna á latínu, sem var um allar miðaldir það
mál, er allir fræðimenn rituðu á, þegar þeir vildu ná til útlendinga. Arn-
grímur lærði ritaði á latínu, þegar hann vildi útbreiða fróðleik um ís-
land og Islendinga meðal útlendra manna, en fékkst auk þess við þýðing-
ar guðsorðabóka úr latínu á íslenzku. — Þörfin á slíku alþjóðamáli hef-
ur einmitt sífellt aukizt samhliða auknum menningartengslum þjóðanna
og aukinni almennri menntun.
Jafnvel aftur í grárri forneskju notuðu herkonungarnir alþjóðamál
sinna tíma, urðu að gera það til þess að þeir skildust og gætu haldið
völdum. Að sjálfsögðu varð móðurmál sigurvegaranna venjulega fyrir
valinu sem alþjóðamál, en þó var svo ekki alltaf, t. d. var semízk mál-
lýzka, arameíska, notuð á valdatímum Persa a. m. k. stundum sem
alþjóðamál í Litlu-Asíu —heimurinn, sem sögur fara af, var ekki stærri