Tímarit Máls og menningar - 01.09.1960, Side 18

TÍMARIT MALS OG MENNINGAR
ótrú undir niöri á því að ísland gæti
staðið á eigin fótum efnahagslega,
gæti komizt af án erlendrar ölmusu.
Hvað leiðir af öðru í þessum efnum,
og þeir sömu menn, mennirnir sem
stjórna landinu, hafa ekki heldur trú
á því að Island geti verið annað en
menningarleg hjálenda stórvelda.
Þessi skoðun er orðin djúp meinsemd
í þjóðfélaginu, hún hefur breiðzt óð-
fluga út, og langt út fyrir raðir sjálfra
hernámssinnanna, hún hefur sýkt allt
þjóðlífið meira og minna, hún hefur
svipt okkur þrótti, þori og trú, sem
með þarf til að glíma af fullri alvöru
við þá þraut sem ég gat um í upphafi
máls míns: að skapa íslenzka nútíma-
menningu. Það má vera rétt að ekki
hernámið eitt út af fyrir sig valdi hér
mestu um, ekki það aðeins að hér eru
amerískir hermenn og herstöðvar, —
þó það sé nógu bölvað, — heldur allt
sem hernáminu fylgir og hernámið er
einn þáttur í: ósjálfstæðið gagnvart
Bandaríkjunum í öllum efnum, ítök
Bandaríkjanna hér á landi bein og
óbein, ekki síður þau óbeinu en þau
beinu.
Ekkert væri mér fjær skapi en að
orð mín yrðu skilin á þann veg að ég
álíti hernámið einliverskonar skálka-
skjól og afsökun fyrir allt það sem
miður fer á þessu landi í menningar-
legum efnum. Þegar öllu er á botn-
inn hvolft eigum við hér við sjálfa
okkur að etja, eins og það er undir
okkur sjálfum komið að losna við
hernámið. Það er undir okkur komið
að skapa okkar sjálfstæðu nútíma-
menningu, en þá þurfurn við að vísu
að gera okkur Ijósa grein fyrir eðli
og tilgangi þeirra afla sem fyrir alla
muni vilja gefa okkur sníkjumenn-
ingu.
Við verðurn að gera okkur ljóst að
vald það sem andspænis okkur stend-
ur er nýlendustefnan í sínum nýjasta
húningi. Aðferðir hennar virðast svo
ólíkar aðferðum hinnar gömlu ný-
lendustefnu, að mörgum er hún tor-
kennileg. Tilgangur liennar getur
jafnvel virzt annar, sumsstaðar og
stundum, vegna þess livað leiðir
hennar eru krókóttar. Hún getur í
sumum löndum virzt stefna aðeins að
pólitisku forræði en ekki efnahags-
legu, og annarsstaðar virðist þessu
öfugt farið. En það mun þó mála
sannast að hér er oftast um sýndar-
mismun að ræða og að báðir þættir,
sá efnahagslegi og sá pólitíski eru
saman vafðir.
Fyrsta boðorð hinnar gömlu ný-
lendustefnu var alltaf hið sama: að
byrja á að brjóta mótspyrnuna á bak
aftur, sundra því þjóðskipulagi sem
fyrir var, afnema menningarformin,
— oftast undir kristilegu yfirskini.
Eftir það var hægur vandi að koma
á því efnahagsskipulagi sem nýlendu-
herrunum þóknaðist. Nú er ekki leng-
ur hægt að ganga svo hreint til verks.
Það er farið laumulegar að. En að-
ferðin er í höfuðdráttum sú sama: til