Tímarit Máls og menningar - 01.09.1960, Blaðsíða 16

TIMARIT MALS OG MENNINGAK
þrátt fyrir allt þetta eru áhrif amerí-
kanismans mikil í Evrópu, eins og öll-
um er kunnugt.
Aðstaða Islands gagnvart amerí-
kanismanum er hvorki nákvæmlega sú
sama og annarra Evrópulanda, né
heldur alveg eins og aðstaða hinna
vanþróuðu landa. Það mætti ef til vill
segja að hún sé þar mitt á milli. Við
erum komin lengra frá nýlendustiginu
en flest hinna síðarnefndu, og menn-
ing okkar er varla eins óaðlaganleg
nútímaháttum og menning þeirra.
Eigi að síður er ljóst að vanþroski nú-
tímamenningar okkar er hið opna
hlið sem ameríkanismanum hefur ver-
ið greiðast inngöngu.
Ég sagði áðan að höfuðeinkenni
ameríkanismans væri lágt stig al-
þýðumenningar. En það má sennilega
allt eins vel segja að nýjasta stig hans
í heimalandinu felist í því að ómenn-
ingin leggi smámsaman undir sighina
æðri menningu, í stað þess sem vera
ætti: að hin æðri menning breiðist út
til alþýðunnar. Það er einmitt þetta
sem er almennt talað uggvænlegustu
áhrif ainerikanismans. Þeirra áhrifa
gætir ekki enn mikið í Vestur-Evr-
ópu; hin æðri menning hefur þar
löngum verið í litlum tengslum við
alþýðumenninguna, hún hefur þróazt
að miklu leyti út af fyrir sig, hún hef-
ur verið sjálfstætt virki, helgur reitur
menntastéttanna. Þetta er staðreynd
sem kann að koma íslendingi spánskt
fyrir sjónir, en hún gerir að verkum
að æðri menning þeirra landa sem
svo er ástatt um hefur meiri viðnáms-
þrótt gegn ameríkanismanum.
Þessu víkur öðruvísi við á íslandi.
Lengi höfum við talið alþýðumenn-
inguna okkur til höfuðgildis. Þegar
okkur þykir við þurfa að rökstyðja
tilverurétt okkar sem þjóðar, þá telj-
um við að vísu afrek okkar í bók-
menntuin fyrst, en þarnæst nefnum
við alþýðumenninguna. Og með mikl-
um rétti. Nú má ef til vill vera að við
höfum stundum hælt okkur fullmikið
af alþýðumenningunni á íslandi. Eigi
að síður mun það koma í Ijós ef að er
gætt að alþýðumenningin er ekki að-
eins réttlæting þjóðernis okkar heldur
lífsskilyrði. — Lífsskilyrði, vegna
þess að það er óhugsandi að hægt sé
að halda uppi nokkurri æðri menn-
ingu á Islandi án traustrar undirstöðu
alþýðumenningar. Þjóðin er svo fá-
menn að ekki er hugsanlegt að hér
þróist æðri menning sem væri sjálfri
sér nóg. Þessvegna er það varla neitt
öfugmæli að segja að alþýðumenning-
in þurfi að vera jafn mikilvægur þátt-
ur í nútímamenningu okkar, — í
borgamenningunni sem fyrir okkur
liggur að móta, — eins og hún var í
hinni gömlu menningu. Þessvegna er
það að sú hnignun alþýðumenningar
sem ameríkanisminn ber í sér, er
hvergi hættulegri en hér; alþýðu-
ómenning mundi hér skera á rætur
æðri menningar skjótar en í nokkru
öðru landi.
254