Tímarit Máls og menningar - 01.10.1961, Page 26

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
þeirra fleygir fram, þeir taka m. a. að
skrifa, en með þekkingu á skrift og
lestri er talið, að skeið siðmenningar
hefjist í sögu þjóða.
Skriftin kæfði að nokkru leyti nið-
ur hina munnlegu sagnahefð, og
breyttir samfélagshættir urðu henni
einnig skæðir, eins og við þekkjum
hér á landi. A 12. og 13. öld virðist
landið vera fullt af arfsögnum, þá lifa
á vörum fólks alls konar sagnir um
menn og atburði fyrir 300 til 400 ár-
um. Þegar Jón Gissurarson ætlar hins
vegar um 1640 að skrá minnisverða
atburði, sem gerzt höfðu á íslandi á
15. og 16. öld, getur hann yfirleitt
ekki rakið sagnir lengra aftur en rúm
100 ár; menn muna það, sem feður
þeirra og afar sögðu, en komast ekki
lengra aftur. Skráður fróðleikur
verður því alls ráðandi við mótun
sögulegrar hefðar, eftir að menn taka
að færa slíkan vísdóm í letur, en sögu-
fróðleikur hefur aldrei hoppað milli-
liðalaust úr munnlegri geymd yfir á
bókfell, heldur verður hann að fara
um hendur skrásetjara, sem velja úr
honum það, sem þeir og samfélag
þeirra telur minnisverðast. Aður
hafði sögulegur fróðleikur vaxið eins
og villtur gróður, en verður nú rækt-
aður. Enginn sagnaritari getur færzt
það í fang að skrá alla atburði, sem
hann þekkir eða fær fregnir af, hann
verður að velja og hafna; en úrval
hans er að litlu leyti háð persónuleg-
um hleypidómum hans og óskhyggju,
heldur ákvarðað af samfélaginu, sem
hann skrifar fyrir, og sérstaklega af
fornri söguhefð. Vilji menn gera sér
minnstu grein fyrir sögulegri erfð nú-
tímans, þurfa þeir að þekkja lítillega,
hvernig sú erfð hefur mótazt.
Stjórnarhættir og sögueríð
Skriftin virðist upphaflega gerð til
þess að leysa vandamál ríkisstjórna
og skattheimtumanna þeirra. Elztu
ritaðar heimildir, sem varðveitzt hafa,
eru reikningar og samningar frá Sú-
merum, sem bjuggu í suðurhluta
Mesópótamíu fyrir um 5000 árum.
Hér á landi munu lög um skattheimtu
(svonefnd tíundarlög) vera eitt af því
fyrsta, sem skráð er á vora tungu.
Um svipað leyti og Súmerar taka
Egyptar einnig að skrifa, og á næstu
1500 árum taka aðrar þjóðir í suð-
vestanverðri Asíu, á Krít og austur í
Kína upp egypzkt eða súmerskt letur
eða bjuggu sér til nýtt letur sjálfar.
Þessi letur voru yfirleitt mynda- eða
samstöfuletur og mjög flókin, svo að
ógjörlegt var, að almenningur lærði
að draga til stafs. Til þess að vera
sæmilega læs á kínverskt letur, sem
notað er enn í dag, þurfa menn að
kunna um 10 þús. tákn. Af þeim sök-
um er það talið, að ógjörlegt sé að
gera nema hluta kínversku þjóðarinn-
ar læsan á þetta letur. Til þess að gera
lestur og skrift að almenningseign
austur í Kína þarf að breyta letrinu
og taka upp stafróf.
264