Tímarit Máls og menningar - 01.10.1961, Síða 78

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
orðin, sem Þórbergur þarf aS yfirstrika í
ritum sínum, meSan þau eru í smfSum.
Enginn þarf aS segja okkur, aS svo fullkom-
inn sé Þórbergur í frásagnarlist sinni, aS
ekki vilji lengi viS loSa ein og ein upp-
skafning og ein og ein lágkúra, einhvers
staSar vottar fyrir skallamyndun, svo aS viS
þarf aS bæta setningu, og viS nána athug-
un gæti komiS í ljós á síSustu stundu, aS
hugsun væri ekki fullkomlega ljós, svo aS
nálgazt gæti ruglandi. Og svo auk alls þessa
koma ritvillurnar, sem engum dauSlegum
manni mun enn hafa aS fullu tekizt aS losa
sig viS. En þurfi Þórbergur aS breyta einu
orSi á síSu, þá er sú síSa rituS upp aS nýju,
en lendir sjálf í bréfakörfunni. Fyrsti les-
andinn, sem er þó aSeins ónafngreindur
prentari, og þaS er ekki víst, aS hann sé
neinn sérstakur bókmenntamaSur, hann
verSur aS fá í hendur þaS bezta, sem tök
eru á aS veita. Þetta þykir mér reyndar of
langt gengiS í nostursemi, ef satt væri.
En öll sagan er ekki sögS meS frábærri
vandvirkni viS sköpun hverrar einustu setn-
ingar í ritum Þórbergs. Hann hefSi aldrei
hlotiS meistaranafnbót fyrir þaS eitt aS
skrifa fegurri stíl en flestir eSa allir aSrir.
Honum sjálfum er þaS heldur ekki nóg, aS
hver setning sé gerS hiS bezta, sem í hans
valdi stendur. Bréf til Láru var ekki fyrst og
fremst stílþraut. ÞaS var boSskapur, og sá
boSskapur var svo djarfur og ferskur, aS
innra meS Þórhergi gerSi hann þá kröfu,
aS stíll og málfar bæri þá reisn, sem þeim
boSskap hæfSi. ÞaS eru skoSanir höfundar
á dýpstu vandamálum hugmyndaríkrar og
hugsjónaauSugrar samtíSar. ÞaS er ekki
fræSsla um skoSanir, sem hann tínir til úr
ritum feSranna, heldur boSskapur, sem hef-
ur kristallazt í hans eigin sál, persónulegt
líf af hans lífi, andi af hans anda. Fyrir
þær sakir fæddist meistari inn í heim ís-
lenzkra bókmennta meS því bréfi.
VI
Til þess flaut knörr Þórbergs út í heim
lærdóms og mennta, aS komizt yrSi til botns
um ráSningu sjálfrar lífsgátunnar. Þá höfSu
SuSursveitungar þá hugmynd um hámenn-
ingu nýs tíma, aS hún gæti leyst úr spum-
ingum um flest þau efni, sem ómenntuSum
almenningi lá á hjarta. Til hvers voru þá
skólar hver upp af öSrum, ef þeir risu ekki
undir svo sjálfsagSri kröfu. VonbrigSin
urSu sár, en langt er síSan Þórbergur sætti
sig viS þaS sem kalda staSreynd, aS enn
er menning mannkynsins ekki komin á þaS
stig, aS í hennar valdi standi aS svara öll-
um spumingum, sem fróSleiksþyrstur
mannsandi þráir svar viS. AuSvitaS óx Þór-
bergur brátt upp úr þeim barnaskap sínum,
aS sjálfa lífsgátuna gæti hann kafaS til
botns og ráSiS út í æsar á þann hátt, er hiS
frumræna mannshjarta girnist. En hann
flúSi ekki frá viSfangsefninu af þeim sök-
um. Ifann leitaSi hvarvetna, þar sem ein-
hvers var að vænta. Hann leitaSi raka fyrir
velfamaSi mannlegs lífs hér á jörSu og ekki
síSur þeirra lögmála, sem hamingja manns-
andans lýtur á eilífSarinnar stigum. Þótt
ekkert stæSi um þetta í lögboSnum skóla-
bókum Kennaraskólans eSa annarra opin-
berra skóla, sem kostur var til aS leita, þá
ultu yfir okkar þjóSlíf á æskuárum Þór-
bergs hvers konar kenningar um félagsmál
jarSnesks lífs og fræSistefnur um fram-
haldstilveru mannssálarinnar í astral- og
eterheimum og samband hennar viS andann
mikla, sem öllu stjórnar af óendanlega há-
um tróni sínum. Og Þórbergur tók á móti
þessum feng eins og hver annar sannur
SuSursveitungur, sem fær happareka á fjör-
ur sínar. Hann hirti allt, sem hann taldi
nýtilegt, dró þaS til síns bús og bætti úr
vöntunum, er fyrir voru, sagaSi, hjó og hefl-
aSi, svo sem nauSsyn krafSi til aS koma
hlutunum saman.
316