Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Blaðsíða 88

Umsagnir um bækur
Gunnar Benediktsson:
Sagnameistarinn Sturla
Bókaútgáfa Menningarsjóðs og
Þjóðvinafélagsins. Rvík 1961.
Bækur eiga sér oft langa og athyglis-
verða sögu, áður en þær koma fyrir
sjónir almennings. Það er sköpunarsaga
þeirra, hvemig þær áformast og verða til
um hug og hönd höfundanna og af hverjum
rökum þær eru runnar. í inngangsorðum
þessarar bókar gerir höfundurinn, Gunnar
Benediktsson rithöfundur, fróðlega grein
fyrir tilurð hennar. Frumræturnar má rekja
til stjórnmálaþróunarinnar á landi hér á
fimmta tug þessarar aldar, sem leiddi til
þess, að íslendingar sögðu skilið við hug-
sjón sína um ævarandi hlutleysi gagnvart
öðrum ríkjum og játuðust í hernaðarbanda-
lag voldugra stríðsþjóða. Þetta gerðist með
inngöngu íslands í hið hergrimma Atlants-
hafsbandalag 1949, — aðeins 5 árum eftir
að sjálfstæðisbarátta þjóðarinnar var end-
anlega til lykta leidd með stofnun lýðveldis
hins nýja á íslandi. Þessi framvinda sög-
unnar var svo fjarri því sem flestir þjóð-
ræknir íslendingar höfðu látið sér til hugar
koma, að sárum vonbrigðum olli. Mörguin
varð hugsað til atburða Sturlungaaldar, er
þjóðin missti sjálfstæði sitt og frelsi og
höfðingjar hennar létu vélast undir yfirráð
erlends konungs. Höfundur þessarar bókar
lét ekki sitja við þá hugsun eina. Hann tók
til starfa. Fyrst rannsakaði hann rækilega
samtíðarsögu hins örlagaríka áratugar 1940
—1949 og birti um það efni minnisvert rit,
Saga þín er saga vor (1952), þar sem hann
sýnir fram á, hvernig forustumenn þjóðar-
innar láta hver af öðrum teygja sig nauð-
uga eða viljuga til þjónkunar við óíslenzk
sjónarmið og erlenda hagsmuni. Því næst
sneri hann sér að því að rannsaka heimild-
irnar um Sturlungaöld til þess að freista
þess að rekja orsakimar að því, er íslend-
ingar misstu frelsi sitt 1262, og finna sögu-
legar hliðstæður við þá óheillaþróun í utan-
ríkismálum þjóðarinnar, sem einkennir
samtímann. Um þetta fjallaði næsta rit höf-
undar, ísland hejur jarl (1954), þar sem
hann gerir allrækileg skil helztu höfðingj-
um Sturlungaaldar, sem eru einkum bendl-
aðir við konungsþjónustu: Snorra Sturlu-
syni, Sturlu Sighvatssyni, Þórði kakala,
Þorgilsi skarða og Gizuri Þorvaldssyni. 011-
um þeim reyndist hið erlenda vald yfir-
sterkara, þótt sumir þeirra ætluðu annað.
Með þessu síðastnefnda riti hafði Gunn-
ar Benediktsson lokið því verki, sem hann
hafði í upphafi ætlað sér að vinna. En nú
var áhugi hans á Sturlungaöldinni orðinn
meiri en svo, að hann léti hér staðar numið.
Ilann taldi sig þurfa að gera mesta rithöf-
undi aldarinnar betri skil, hinum óumdeilda
ritsnillingi, en umdeilda höfðingja Snorra
Sturlusyni. Árangurinn af athugunum hans
á því veglega viðfangsefni var bókin Snorri
skáld í Reykholti (1957). Rekur hann þar
eigi aðeins samtíðarheimildir um Snorra,
heldur umsagnir og dóma síðari tíma
inanna um hann og kemst m. a. að þeirri
niðurstöðu, að Snorri hafi sætt röngum og
ósanngjörnum dómum hjá ýmsum seinni
180