Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Blaðsíða 64

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
borgaralegir listamenn og rithöfund-
ar taka höndum saman við verklýðs-
stéttina, þó ekki verði alltaf beinlínis
sú raunin á. Hrörnun og hnignun
hins kapítalíska borgaraheims er aug-
ljós, og borgaralegar listir og bók-
menntir eru í heild sýktar af henni.
Þarmeð er ekki sagt að hægt sé að af-
greiða alla viðleitni og ávexti borg-
aralegra lista og bókmennta með for-
múlunni „hnignun“; því í fyrsta lagi
skilar hnignunin ekki einungis hrak-
Iegum heldur einnig veigamiklum
verkum, og í öðru lagi eiga sér stað
átök í tilfinningalífi, hugsun og starfi
margra listamanna og rithöfunda hins
borgaralega heims, átök milli hnign-
unar og gagnstæðra afla. Þaraðauki
hefur verklýðsstéttin bein og óbein
áhrif á rithöfunda og listamenn, og
það eins þó þeir haldi sig í fjarlægð
frá henni — þeir eru líka ósjaldan Iítt
fúsir til sátta \dð kapítalismann, lenda
í andstöðu við hann, mótmæla og
gera sínar uppreisnir, þótt oft séu þær
í skrumskældri og ruglingslegri mynd.
Hreyfingar eins og expressjónismi,
fútúrismi, surrealismi mörkuðust
ekki einungis af úrkynjun, heldur
einnig af þrjózku, andmælum, upp-
reisn — og á úrslitastundum spruttu
upp úr þessum stefnum ekki einungis
andkommúnistar, heldur líka komm-
únistar.
Aragon, sem áður var surrealisti
segir í ritgerð sinni: „Un perpétuel
printemps“ þar sem hann er að fjalla
um fyrstu bók ungs borgarlegs rithöf-
undar: „Kannske undrast menn það,
að ég skuli sýna þá þrjózku að segja
„við“ þegar ég á við surrealistana.
Það liggur í augum uppi, hvað okkur
varð að skilnaði: ofbeldið, ósann-
girnin, árásirnar. Já! En það hefur
ekki verið frá ininni hlið; hafið þið
tekið eftir því? Ekki í eitt einasta
sinn þessi þrjátíu ár. Haldið þið að
það sé tilviljun? . .. Ég man eftir því,
að einhvern tíma á þeim döpru dög-
um þegar allt var að fara uppíloft
milli okkar vegna þess að ég var orð-
inn kommúnisti, vegna þess að ég
vildi reynast kallinu trúr, að þá sagði
einn þeirra, André Breton, við mig
með ögrandi beiskju: „Og ef þú nú
stæðir frammi fyrir þeim vanda að
verja Rimbaud eða Lautréamont
gagnvart flokknum, ertu þá reiðubú-
inn að gera það?“ Á þeim dögum var
þetta að því er virtist fullkominn ó-
gerningur ... Þrjátíu árum síðar má
sjá að þetta er orðið auðvelt (og ögn
hef ég lagt af mörkum til þess) og á
það ekki einungis við um Rimbaud
og Lautréamont: Ég hef jafnvel varið
sjóndeildarhring æsku minnar . ..
Núorðið dirfist ég jafnvel að fullyrða,
að þar sem surrealisminn hefur nú
sem önnur fyrirbæri hlotið sinn
„sess“, komizt í tízku og inn í sýnis-
bækur bókmenntanna, þá hafi hlutur
André Bretons verið vanmetinn, bæði
sem skálds og höfundar í sundurlausu
máli ...“ í sömu ritgerð hælir Ara-
156