Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Síða 86

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
— ÞaS klœSir þig miklu betur aS vera
bjartsýnn. Þannig þekki ég þig og vil haja
þ‘g-
— Vilt haja mig? Einsog þér sé ekki
sama hvernig ég er?
— Hversvegna segirSu þetta?“
og það eru þessir og aðrir viðlíka liiutir,
sem áhorfendum er ætlað að taka alvarlega,
efnisþráður verksins og inntak persónanna
er svo lítilla víðerna að væri leikritið um-
skrifað í sögu eru áhöld um það hvort sú
saga mundi verða tekin sem framhaldssaga
í Hjemmet ellegar Familie Journaien. Að
lokum er búið að rekja þessa biáu þræði tii
enda og þá er kallað á vafasentd tilverunnar
líkt og lækni að banabeði verksins — útfrá
tómleika og innihaldsleysi verksins vex
sönnunin um tilveruleysi almennt og áhorf-
andanum er greint frá þvf að f rauninni sé
hann ekki til nema þá bara í einhverri þykj-
ustu, verði hann ánægður með það að vera
ekki til þá getur honum svosem verið sama
um að Gestagangur sé gott og gilt verk
Þannig er sköpunarferlið í Gestagangi
einna helzt öfugt við það, sem gerzt hefur
með Sex verur leita höjundar. Það er byrj-
að á því að skera á alla þræði við umhverf-
ið svo enginn angi veruleikans á leið inní
verkið og það verður nánast endileysa, sið-
an kemur efaheimspekin og sannar að þetta
geti verið gott og gilt einsog lífið sjálft, sem
líka er vitleysa og í bezta falli leikur. Það
er semsé ekki svo mjög formlíkingin við
verk Pirandellos, sem skiptir máli, heldur
hitt að bakvið þessa formlíkingu felst sú
sameiginlcga lífsfílósófía; heimurinn er
„blöff“ — einmitt þetta, sem Kiljan gerir
napurlega grín að í Strompleiknum. Og
varla er það tilviljun að sama hugsunin
skuli bera uppi þessi tvö verk, sem Þjóð-
leikhúsið sýnir í vetur, þó með ólíkum hætti
sé.
í þessu sambandi kemur mér það í hug
að einhvers staðar las ég eftir Sigurð A.
Magnússon aðfinnslur til íslendinga, eitt-
hvað á þá leið, að þeir þættust vera bók-
menntaþjóð en kynnu þó ekki að lesa „sál-
fræðilegar bókmenntir". Hann hafði að
vonum reiðst þessari heimsku landa sinna.
En, veláminnzt, hvað er bókmenntaþjóð?
Hversvegna eru íslendingar bókmennta-
þjóð? Þó við læsum fleiri blaðsíður en
aðrar þjóðir að jafnri höfðatölu værum
við ekki bókmenntaþjóð fyrir það, ónei.
Höfum við orðið fljótari til en aðrar þjóðir
að átta okkur á góðum skáldskap? Ónei,
svarar garnagaul velflestra góðskáldanna,
sem gengin eru. En samt erum við bók-
menntaþjóð. Fyrir það fyrst og fremst að
til skamms tíma hefur þjóðin verið í bók-
menntunum, samband skálda við allar etétt-
ir þjóðfélagsins hefur verið heint og óhindr-
að því skáldin og bókmenntir þeirra hafa
sprottið upp úr tiltölulega heilsteyptu þjóð-
félagi. Við erum bókmenntaþjóð vegna þess
að þjóðin hefur heil og óskipt lagt bók-
menntunum til uppistöðurnar í lífsafstöð-
unni, ídeológíu bókmenntanna. Með öðrum
orðum — á Islandi hafa ekki náð að þróast
neinar teljandi yfirstéttarbókmenntir, en
skáldin hafa verið talsmenn þess heila veru-
leika, sem kringum þá var. Nú eru þær
„sálfræðilegu bókmenntir“, sem S.A.M. á
við, vissulega sérkapítalískt fyrirbæri og
f jalla urn manninn slitinn úr öllu félagslegu
samhengi og hafna raunar yfirleitt í ein-
hverskonar afneitun á manninum. Það er
því fullkomin tímaskekkja að ræða um ís-
lendinga sem bókmenntaþjóð frammi fyrir
þessum sálfræðilegu bókmenntum, tími
þeirra er ekki kominn fyrr en lögmál frjálsr-
ar samkeppni eru búin að liða þjóðina
sundur í hagsmunalega andstæða hópa, sent
eiga ekkert sameiginlegt mat á bókmennt-
nm fremur en öðru. Hinsvegar þykir mér
ólíklegt, að Sigurður þurfi að örvænta um
eftirspurnina eftir sögum og leikritum, sem
178