Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Blaðsíða 91

UMSAGNIR UM BÆKUR
gæfa og gjörvileikur. Og þetta viðhorf sýn-
ist mér fá talsverða staðfestingu með um-
mælum Kristjáns Albertssonar rithöfundar
í inngangi bókar hans um Ilannes, en þar
kveður hann meira að segja svo sterkt að
orði að segja, að Ifannes hafi verið hinn
eini, sem í lífi sínu og verki hafi haft „kraft
og giftu til að lyfta merki“ þeirra beggja,
Jóns Sigurðssonar og Jónasar Jíallgríms-
sonar. Slíkt eru vissulega stór orð. Það er
því eigi allskostar ófróðlegt né ónauðsyn-
legt að fá saman setta á bók sögu þessa
manns, sagnfræðilegt heimildarrit til skýr-
ingar á persónunni og tímabili hans. Sú
bók hlýtur að verða kærkomin hverjum
þeim, er vill halda minningu forfeðranna í
heiðri og sögu þjóðar sinnar. Og þetta verk
hefur sem sagt Kristján Albertsson tekið að
sér á vegum Almenna Bókafélagsins og ár-
angurinn er fyrri hluti bókar um Hannes
Hafstein, er út kom fyrir síðustu jól. Þótt
eigi sé unnt að dæma að öllu leyti hvernig
til hafi tekizt, þar sem aðeins er um helm-
ing rits að ræða, tel ég þó árangurinn þann,
að þrátt fyrir misfellur sé betur af stað far-
ið en heima setið. Ber að fagna því, að höf-
undur skuli hafa snúið sér að þeim verkefn-
um, sem hann virðist allliðtækur til að inna
af hendi. Ef hann heldur áfram á slíkri
braut, kann svo að fara, að hann ávinni sér
það höfundarnafn á Islandi, er hann hefur
lengi keppt að.
Ritið skiptist í 12 kafla, sem greina frá
uppruna og ævi Hannesar Hafstein þar til
hann er skipaður fyrsti innlendi ráðherrann
árið 1903. Að öðru leyti skiptist verkið í
tvennt að meginstofni. Fyrstu 6 kaflarnir
f jalla um feril Hannesar fram að þeim tíma,
er hann kveðnr sér hljóðs á sviði stjórn-
mála, en hinir síðari greina frá sjálfstæðis-
baráttunni frá Valtýsku til heimastjórnar.
í fyrri hlutanum er sögupersónan í for-
grunni. Þar er dregin upp mynd af ferli
hans i bernsku, æskuárum fyrir norðan og
skólaárum í Reykjavík og Kaupmannahöfn,
skáldskapariðkunum hans og fyrstu árum á
embættisbraut. t síðari hlutanum fjarlægist
Ilannes nokkuð lesandann, hverfur í bak-
sýn, en lögð er höfuðáherzla á að rekja
stjórnmálasögu tímabilsins.
I upphafi rekur höfundur hverjir stofn-
ar stóðu að Hannesi og er þar eðlilega
fyrirferðarmest frásögnin um föður hans,
Pétur Havstein amtmann nyrðra. Fæst all-
glögg mynd af sorgarsögu hins dugmikla og
skapheita valdsmanns, lýst af nærfærni
þeim raunum, er hann stríddi lengi við og
lauk með brottvikningu úr embætti. Kann
að vera að betur hefði mátt greina frá or-
sökum þessarar raunasögu, en engan veginn
skal mikið gert úr þeim ágalla. Að mínu
áliti sýnist mér höfundur unna amtmanni
sannmælis, þar sem greinir frá baráttu hans
við fjársýkina upp úr miðri 19. öld. Þar
urðu handtökin að verða snör, ef torvelda
átti framgang þessa vágests nyrðra og
mönnum sannarlega vorkunn þótt gripið
yrði til niðurskurðar, svo sem aðstæðum
þá var háttað, en í því hafði Pétur Havstein
forystu. — Lesendur fá einnig upp dregna
góða mynd af móður Hannesar, Kristjönu
Gunnarsdóttur frá Hálsi í Fnjóskadal, hinni
dugmiklu konu, sem átt hefur erfiða daga,
bæði í sambúð við skapheitan eiginmann
og síðar, er hún hefur misst hann. Trú
hennar á syninum og uppörvanir hafa fleytt
honum drjúgum áleiðis til farsæls mann-
dóms.
í þeim köflum, er segja frá skólaárum
Hannesar, er skýrt ljóslega frá skálda-
draumum hans og bókmenntaiðkunum,
hversu hann megnar að vinna sér sess sem
efnilegt og vaxandi ljóðskáld, er mikils
mátti af vænta, ef hann helgaði sig þeirri
listgrein er fram liðu stundir. Sú saga er
athyglisverð fyrir þær sakir, að þar eiga í
harðri baráttu þráin til að sinna persónu-
legum hugðarefnum, — að leggja stund á
183