Tímarit Máls og menningar - 01.05.1962, Blaðsíða 60

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
þessi skammæja valdataka öreiganna
í Parísarkommúnunni hefur haft var-
anleg áhrif: ofboð það, sem greip
horgarastéttina, gagntók einnig hinn
aldna Hippolyte Taine engu síður en
Friedrich Nietzsche, sem þá var ung-
ur, en honum varð Parísarkommúnan
ógleymanlegt áfall. Því eindregnar
sem öreigalýðurinn lét til sín taka,
þeim mun erfiðara varð að komast af
með tvíklofnar og mótsagnakenndar
uppreisnir innan borgarastéttarinnar,
þeim mun hraðar knúði stéttabarátt-
an uppreisnarmenn andans til að taka
höndum saman við verkalýðinn elleg-
ar þá að snúast á sveif með aftur-
haldinu eða hverfa til sýndarhlutleys-
is þjóðfélagslegs nihilisma sem var
ekkert annað en stuðningur við ríkj-
andi ástand gegn því sem koma átti.
Natúralistarnir vildu lýsa þjóðfé-
lagsástandinu af „vísindalegri hlut-
lægni“; en þessi „hlutlægni“ var vill-
andi. Þeim fór eins og impressjónist-
unum, að þeir litu ekki á þetta ástand
sem átök framtíðar og fortíðar held-
ur sem óhagganlega samtíð, skoðuðu
það ekki í díalektísku samhengi held-
ur sem orðinn hlut. Meðan Taine var
enn framfarasinnaður skrifaði hann í
bréfi til Zola, sem þá var ungur mað-
ur: „Með því að loka sig inní loft-
þéttu rúmi og segja lesandanum von-
lausa sögu af ófreskju, geðsjúklingi
eða vesalingi, hljóta menn aðeins að
fæla lesandann frá sér ... Sannur
listamaður verður að hafa á sínu
valdi umfangsmikla þekkingu og
grundaða afstöðu svo hann geri sér
ljóst þetta mikla samhengi. Nú á dög-
um sérhæfa rithöfundar sig um of,
loka sig frá heiminum og stunda smá-
sjárrannsóknir á einstökum atriðum
í stað þess að beina sjónum sínum að
heildinni.“ Eins og Cézanne líka rak
sig á var listamaðurinn búinn að
missa sjónar á „heildinni", samheng-
inu mikla; í natúralíska túlkun veru-
leikans vantaði alla flokkun; atriðin
heimtuðu sömu athygli hvort heldur
þau voru óveruleg eða einkennandi;
suðandi býfluga ellegar eggjasölu-
kerling, sem rekst af tilviljun inni
herbergið og truflar örlagaríka at-
burðarás eða samtal eru álitnar jafn
mikilvægar og einkennandi og rök-
bundin samskipti sögupersónanna
vegna þess að þær eru jafn raunveru-
legar. Nákvæm eftirmyndun að-
stæðna, sem álitnar voru óhagganleg-
ar, ól af sér tilgangsleysiskenndina,
þjakandi og kjarkdrepandi andrúms-
loft athafnaleysisins. í natúralisman-
um kemur fram þessi sljóa og örvænt-
ingarfulla uppgjöf gagnvart hlutun-
um (sem umhverfið mynda), gagn-
vart ómannlegum lögmálum kapítal-
ískrar framleiðslu, þessi hlutgerving
og mannlæging, sem átti eftir að birt-
ast enn hrottalegar í listinni síðar
meir. Natúralistarnir sáu fyrst og
fremst hið brotakennda, afskræmda
og viðbjóðslega, hið skítuga yfirborð
kapítalískrar borgaraveraldar, án
152