Tímarit Máls og menningar - 01.07.1962, Blaðsíða 8

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
ogjörningur er að skipuleggja bókmennta- og listaframleiðslu þjóffar á sama hátt og aÖra
atvinnuvegi hennar; fylgifiskur þessa einkennilega atvinnuvegar mun löngum verða mikil
sóun á kröftum, þó ekki væri af ö'ðru en því að margir eru kalla'ðir og fáir útvaldir.
Flest menningarríki munu nú vera búin a’ö gera sér þaó ljóst a'ð list og bókmenntir
þarfnast nærfærnari umönnunar en þeirrar sem lögmáli’ö um framboð og eftirspurn veitir.
Þau eru farin að líta á það sem skyldu sína að reka félagslega heildarpólitík á sviði list-
mala. Jafnvel ýms kapítalistisk storveldi eru núorðið að meira eða minna leyti búin að
afneita boðorði hins frjálsa framtaks og mælikvarða skjótfengins ágóða um listir og bók-
menntir. Þau eru farin að haga menningarpólitík sinni samkvæmt þeirri vissu að á þessu
sviði tekur það stundum álíka langan tíma að fá beinan ágóða eins og í skógrækt á ís-
landi, en að hinn óbeini ágóði, álitsauki þess ríkis sem býr listamönnum sínum tækifæri
til að neyta allra krafta sinna, er ómetanlegur og skjótfenginn. En hvorki hin nýja né hin
gamla gerð afturhaldsins á Islandi virðist láta slíkar metnaðargrillur há sér, enda full-
komin eindrægni um það að Islandi beri ekki að stjóma sem sjálfstæðu ríki heldur sem
nýlendu erlends auðmagns.
Það ber sérstaklega að hafa í huga að kjör íslenzkra listamanna eru ekki einvörðungu
komin undir aukningu þeirrar ölmusu sem nefnd eru listamannalaun, ekki einusinni undir
skynsamlegri úthlutun þeirra einni saman, heldur umfram allt undir skynsamlegri heildar-
stefnu ríkisins í menningarmálum yfirleitt. Með alúðarfullri umönnun hins opinbera um
listir í landinu, með staðföstum menningaráhuga og skynsamlegu skipulagi á öllum svið-
um sem undir ríkið heyra mundu listamönnum fyrst skapast sæmileg lífs- og starfsskil-
yrði. Þesskonar skipun mála væri ólíkt meira virði en þær ölmusur sem nú tíðkast, en gæti
að auki stuðlað að því að skapa viðunandi grundvöll fyrir styrki handa listamönnum.
Slík heildarstefna er auðvitað því nauðsynlegri á íslandi en annarsstaðar sem íslenzkir
listamenn hafa aðgang að þrengri markaði en listamenn annarra þjóða.
En þegar ríkið stendur fyrir því að gera þau menningartæki, sem það ber ábyrgð á sam-
kvæmt beinhörðum lögum, að ómenningarmiðstöðvum, og eyðileggur það sem kann að
vera vel gert á einu sviði með káki og vitleysu á öðrum, þá er sannarlega ekki við því að
búast að það geri neitt það sem gæti orðið til varanlegra hagsbóta handa listamönnum.
Það væri í sannleika sagt í mesta máta ósanngjarnt að ætlast til þess, þegar öll menning-
armál eru í óreiðu, að „launamál" listamanna ein væru í himnalagi. Það er enn minni von
til þess þegar ekki er aðeins um óviljandi óreiðu að ræða heldur skipulagt skemmdarstarf
og samsæri. En hvernig er hægt að komast hjá að draga þá ályktun? Það er reyndar hægt
að vera viss um það að samsærismennirnir munu fremja verk sín með fögur orð á vörum.
Þegar þeir halda í hvern eyri við Háskólann, munu þeir segja: Vísindin efla alla dáð.
Þegar almenn skólamál eru vanrækt svo að horfir til stórra vandræða: Menntun æskunnar
er öruggasta fjárfestingin. Þegar hvers færis er neytt til að skrílmenna alþýðu: Alþýðu-
menningin er dýrasta arfleifð íslenzkrar þjóðar.
Meðan slíku fer fram er sem sagt ekki við því að búast að rithöfundar og listamenn
eigi neinn rétt til neins, — nema ölmusu sem verður áhald þess stéttarofbeldis sem nú er
á uppsiglingu í íslenzku þjóðlífi.
Það liggur hinsvegar í augum uppi að frjálslyndum mönnum á íslandi ber að finna ráð
til að efla árangursríka mótstöðu gegn skemmdarverkum ríkisvaldsins í menningarmálum.
S.D.
198