Tímarit Máls og menningar - 01.07.1962, Blaðsíða 74

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
isminn mundi skapa þau skilyrði, sem þarf
til að gagnrýna á vísindalegan og fræðileg-
an hátt félagslega rekinn þjóðarbúskap.
Ekki var hægt að sjá fyrir hinar sérstöku
kringumstæður þessa fyrsta kerfis félags-
lega rekins búskapar í sögunni. Á þriðja
áratug aldarinnar fóru fram víðtækar fræði-
legar umræður um efnahagsmál meðal
marxískra hagfræðinga, en þær voru rofnar
dálítið harkalega. Þráðurinn var ekki tek-
inn upp aftur fyrr en þrjátíu árum seinna.
Enda þótt sjónarmiði Rósu Lúxembúrgs
væri að lokum hafnað, var pólitískri hag-
fræði sósíalismans um mörg ár ekki beint
að rannsóknum hlutlægra lögmála. Meira
að segja var sjálfri tilveru þessara lögmála
neitað, og því var haldið fram, að ríkið
stofnaði til þeirra með áætlunargerðum sín-
um. Með öðrum orðum væri það undir vilja
og duttlungum ríkisleiðtoganna komið,
hvemig efnahagsmálum sósíalismans væri
háttað. Ekki var snúið við á þessari hraut
fyrr en árið 1952.
Nú er það orðið lýðum ljóst, að reynslan
af sósíalískum þjóðarbúskap er löngu kom-
in fram úr efnahagskenningum sósíalism-
ans. Það er kominn tími til að alhæfa þessa
reynslu og skapa þannig hagkenningar til
notkunar í rekstri og framþróun atvinnu-
lífsins. Um nokkurra áratuga skeið hefur
fræðileg sundurgreining efnahagsmála ver-
ið langt á eftir þróun þeirra í reynd; fræði-
greinin hefur einskorðazt við að safna sam-
an athugasemdum um liðna atburði jafn-
framt því, sem reynt er að afsaka misfeilur.
Nú ríður á að skapa þá hagfræði, sem út-
skýrt geti helztu atriði efnahagsrekstursins
og hvemig hann megi bæta. Um þetta hafa
rökræður hagfræðinga í sósíalísku löndun-
um snúizt undanfarin ár.
Þungamiðjan er sú, hvort þjóðarbúskap-
urinn þróist eftir hlutlægum lögmálum. Ef
svo er þarf að þekkja þau lögmál og gera
sér grein fyrir, hvernig efnahagsmálunum
verður stjómað í samræmi við þau. Þessi
lögmál, einkum gildislögmálið, eru æ frek-
ar álitin grundvöllur allra hagfræðikenn-
inga sósíalismans. Einmitt um þetta hefur
prófessor Óskar Lange fjallað rækilega í
bók sinni Pólitísk hagfrœði, en hún hefur
gegnt þýðingarmiklu hlutverki í áðumefnd-
um rökræðum.
Annað þýðingarmikið framlag hefur
komið frá prófessor W. Brus í bók hans um
almenn vandamál í sðsíalísku efnahagslífi
(Varsjá 1961). Bók hans er merk fyrir
tvennt: í fyrsta lagi er ekki eytt tíma í að
uppræta röng sjónarmið og misskilning
fyrri ára, eins og áður tíðkaðist, heldur snýr
höfundur sér beint að viðfangsefninu. í
öðm lagi hefur hún að geyma f jölda kjarn-
lægra kennisetninga og fræðilegra tillagna,
sem þarfnast gaumgæfilegrar athugunar og
eru mjög þýðingarmiklar, þegar efnahags-
reksturinn er sundurgreindur. Jafn þýðing-
armikið er hið raunhæfa gildi þeirra.
í bók þessari gerir Bms greinarmun á
hagstjórn félagslega rekins búskapar og
sósíalíska kerfinu sjálfu. Sannleikurinn er
sá, að við sósíalískar aðstæður er margs-
konar hagstjórn möguleg. „Á meðan þær
grundvallarreglur," skrifar hann, „sem
stjóma efnahagsrekstrinum (en þær vom
mótaðar í Sovétríkjunum á fjórða áratugn-
um og hafa síðan verið teknar upp svo að
segja óbreyttar í alþýðulýðveldum Evrópu)
voru áfram álitnar hin eina hugsanlega hag-
stjórn sósíalismans, var ekki hægt að gera
greinarmun á framleiðsluafstæðunum og
fyrirkomulagi efnahagsmála í landinu.
Þörfin fyrir slíkan greinarmun varð þeim
mun augljósari, er menn tóku að gera sér
betur grein fyrir raunhæfni mismunandi
lausna og hagnýting þeirra fór í vöxt í öll-
um sósíalískum löndum. Þetta atriði er
mjög þýðingarmikið fyrir framþróun hag-
kenningar Marx.“
Bms styðst við þennan greinarmun á hag-
264