Tímarit Máls og menningar - 01.07.1962, Blaðsíða 76

TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
getu, sem fyrir hendi er. Nátengt þessu er
skortur á efnahagslegum hvötum til þess að
bæta framleiðsluaðferðir og tækni í hinum
einstöku fyrirtækjum;
— kerfið sem á að tryggja að hagsmunir
starfsfólks séu samtvinnaðir árangri í fram-
leiðslu og þjónustu er ekki nógu virkt, en
þetta veikir böndin milli einkahagsmuna og
alþjóðarhagsmuna;
— fyrirferðarmikið og þunglamalegt
skrifstofubákn í æðstu stjórntækjum ríkis.
ins, en það er skaðlegt bæði efnahagslega
og félagslega.
En röksemdin sem mest mælir með því,
samkvæmt Brus, að hverfa frá hagstjóm að
ofan er sú, að hún bregði fæti fyrir gildis-
lögmálið, svo að það fær ekki að njóta sín
við skilyrði hins sósíalíska hagkerfis.
í skrifum sínum um dreifða hagstjórn —
sem hann kallar áætlunarbúskap tengdan
markaðskerfi — gerir prófessor Brus glögg-
an greinarmun á því, að fyrirbæri eins og
vörur-peningar eru til í sósíalísku þjóðfé-
lagi og hinu að gildislögmálið hefur hlut-
verki að gegna. Að hans áliti eru þessi fyrir-
bæri „ekki eo ipso það sama og gildislög-
málið sjálft“.
Eftir að hafa útskýrt hugmynd sína um
„markaðskerfi“ gefur Brus stutta lýsingu á
dreifðri hagstjóm. Hún muni einkennast af
margþrepa kerfi efnahagslegra ákvarðana
(að efnahagslegar ákvarðanir eru teknar
víðs vegar í hagkerfinu af misréttháum að-
ilum). „Uppi“ er undirbúin almenn áætlun
fyrir þjóðarbúskapinn, og eru flestar mæli-
tölur hennar ráðleggingar en ekki fyrir-
mæli. Þó eru teknar ákvarðanir í málum
eins og skiptingu þjóðartekna, tekin er
ákveðin stefna í fjárfestingarmálum og
rekstrarmálefnum fyrirtækja — hvort
stofna skuli ný eða efla þau, sem fyrir em.
Ákvörðunum í öllum öðrum málum (þar á
meðal ýmislegt varðandi skiptingu þjóðar-
tekna og nýrrar fjárfestingar) er skotið nið-
ur á við. Þær eru að mestu leyti teknar í
fyrirtækjunum sjálfum eða í samvinnu
þeirra. Sérkennandi fyrir ákvarðanir á því
þrepi er það, að þær grundvallast á arð-
semi. Sökum síns efnahagslega sjálfstæðis
og reglunnar um, að fyrirtækin eigi að bera
sig, er þeim kleift að hagnýta með ráðdeild
auðlindir og tæki, sem þau eiga völ á, og
reikna réttilega með efnalegum hagsmunum
starfsliðs síns. Enda þótt fyrirtækin búi
hvert við sína áætlun og ekki sé um að ræða
neitt fyrirskipað ánauðarok og húsbónda-
vald milli áætlana gerðra á misháum þrep-
um, þá „haldast forréttindi þjóðarbúskaps-
áætlunarinnar undir dreifðri hagstjóm, þ. e.
farið er eftir reglum, sem tillit taka til al-
þjóðarhagsmuna og spanna hagkerfið í
heild“.
Eftirfarandi kosti telur höfundur við
dreifða hagstjórn: meiri sveigjanleiki til að
laga framboð að eftirspum; meiri ráðdeild
í nýtingu framleiðslubúnaðar, það er að
segja mesti afrakstur gegn minnstum til-
kostnaði; öllum atvinnu- og þjónustugrein-
um gert jafn hátt undir liöfði í hagþróun-
inni; betri skilyrði fyrir yfirvöldin til áætl.
unargerðar. Prófessorinn leggur áherzlu á
félagslegar hliðar þessarar hagstjómar, þar
eð þetta sé eina fyrirkomulagið sem veiti
stærstum hluta vinnustéttanna beina hlut-
deild í stjórnun og umsköpun atvinnulífs-
ins. „Þegar haft er í huga, að margþrepa
ákvarðanakerfið er nátengt kerfi leiðbein-
inga og hvata, sem eiga að ýta undir hvers
kyns framfarir í tækni og skipulagsmálum
og framkvæma jafnframt hagsmuni þjóðar-
búskaparins með því að koma til móts við
hagsmuni einstakra fyrirtækja, þá er auð-
skilið, hversu stutt er á milli þessarar
dreifðu hagstjómar framleiðslunnar og
sjálfstjómar verkalýðsins í efnahagslegum
og pólitískum skilningi ...
Rekstur hins sósíalíska þjóðarbúskapar
er á þennan hátt tengdur grundvallarhug-
266