Tímarit Máls og menningar - 01.11.1980, Qupperneq 140

Jðn Viðar Jónsson
Bertolt Brecht og
Berliner Ensemble
— síðari grein —
í fyrri grein minni sagði ég frá kynnum mínum af Berliner Ensemble vorið 1979
og gerði stuttlega grein fyrir leikhúskenningum Berolts Brecht. í þessari
grein ætla ég að segja frá síðustu árum Brechts, eftir að hann settist að í
Austur-Berlín þar sem hann fékk eigið leikhús til umráða. Þau ár sem hann var
landflótta frá Þýskalandi skrifaði hann sum bestu leikrit sín, án þess að geta sett
þau sjálfur á svið. Eftir að hann kom til Austur-Berlínar lauk hann aðeins við
eitt leikrit, en helgaði leikhúsinu krafta sína. Hann var löngu orðinn víðfrægt
skáld og að því kom að þær sýningar sem hann stjórnaði hjá Berliner Ensemble
ásamt samstarfsmönnum sínum vöktu einnig heimsathygli. Á ytra borðinu gat
því allt virst leika í lyndi og Brecht vera kominn í örugga höfn eftir barning
útlegðaráranna. Hann hafði ætíð verið utangarðsmaður í borgaralegu þjóðfélagi
en var nú skyndilega kominn til mikilla mannvirðinga. Hann átti sæti í
akademíu landsins og honum voru veittar ýmsar heiðursviðurkenningar, þar á
meðal friðarverðlaun Stalíns árið 1955 í Moskvu. Hann þekkti persónulega
marga af æðstu valdamönnum Þýska alþýðulýðveldisins og í hinu nýja ríki
skiptu slík kunningjasambönd miklu máli. Stjórnvöld alþýðulýðveldisins munu
á fyrstu árum þess hafa lagt kapp á að laða til sín fræga listamenn í þeim tilgangi
að fegra menningarlega ásýnd þess, og betri skrautfjöður en Brecht var ekki
auðvelt að fá. Þau veittu honum ýmis konar forréttindi þó að hann notfærði sér
ekki nema hluta þeirra, enda voru þær ívilnanir sem valdastéttin þarna veitti sér
ekki í sem bestu samræmi við pólitískar hugsjónir hennar. Opinberlega sýndi
Brecht ríkisvaldinu hinn fyllsta trúnað og skoraðist aldrei undan þeirri ábyrgð
sem staða hans og virðing hafði í för með sér.
Trúlega verður þess langt að bíða að allur sannleikur um samskipti Brechts
og austurþýskra valdhafa verði dreginn fram i dagsljósið. Ymsar staðreyndir eru
þó kunnar, sem tala sínu máli um að valdhöfum hafi oft og tíðum þótt hann
meira en lítið óþægilegur. Jafnvel þótt Brecht væri sestur að í sósíalisku ríki hélt
394