Tímarit Máls og menningar - 01.09.1983, Blaðsíða 13

Rannsóknir í hdskóla
ósennilegt er að séu stundaðar annars staðar með betri árangri. Þessa viðmiðun
— eins og hinar tvær sem ég hef þegar rakið — tel ég nánast sjálfsagða. Við
eigum að sjálfsögðu að mennta fólk sem skilur og gerir okkur kleift að nýta
niðurstöður nútímatæknivísinda, en við eigum ekki að láta okkur dreyma um að
fjármagna að neinu marki slíkar rannsóknir hérlendis. Hvað raungreinar eða
náttúruvísindi varðar þá á sama regla að gilda í aðalatriðum: Hér eigum við fyrst
og fremst að leggja okkur eftir rannsóknum í jarðfræði og líffræði sem tengjast
lífríki og náttúru Islands.
Og hér hafa mannleg fræði enn sérstöðu sem er ákaflega mikilvægt að menn
taki mið af. Eg gat þess hér að framan að í mannlegum fræðum væri sjaldnast til
að dreifa aðferðum eða niðurstöðum með sama hætti og í tækni- eða raungrein-
um. Af þeim sökum deila menn um það hvort telja beri þessi fræði til vísinda.
Sumir fullyrða að þessar greinar séu menntagreinar er eigi í sjálfu sér ekkert
skylt við vísindi, eiginleg vísindi séu náttúruvísindi eða raunvísindi. Aðrir lýsa
þessum greinum sem ófullburða vísindum, eins konar óæðri vísindum. Þeir sem
bera fram þessar skoðanir virðast hafa gleymt því að öll fræði, jafnt mannleg
fræði sem náttúrufræði, stefna að skilningi og leita skilnings: Skilningur er
markmið allra eiginlegra vísinda og fræða. Auk þess er í báðum þessum
skoðunum horft fram hjá því sem mestu máli skiptir þegar spurt er um séreðli og
sérstöðu mannlegra fræða: Sérstaða þeirra er fólgin í viðfangsefni þeirra, en það
er fæstum orðum sagt heimur menningar og sögu, heimur bókmennta, lista,
trúar, vísinda, atvinnuhátta, stjórnmála, efnahagslífs og siðferðis. Við lifum og
hrærumst í þessum heimi og þennan heim viljum við þekkja og skilja vísinda-
lega. Oft má beita raunvísindalegum aðferðum við rannsóknir á vissum þáttum
hins mannlega veruleika. En oftar en ekki- og þetta á einnig við í frumlegum
rannsóknum á náttúrunni — er það nýr skilningur á fyrirbærunum sem úrslitum
ræður um það hvaða niðurstöður menn fá útúr rannsóknum sínum, skilningur
sem ekki verður með neinu móti haminn við hefðbundnar aðferðir, hvorki
fellur inní formúlur né bundinn fyrirfram skilgreiningum á hlutum. Svo dæmi
sé tekið úr sagnfræði þá er óhugsandi að hún skili til okkar í endanlegri mynd
hinni einu réttu Islandssögu. Og sama á við um bókmenntafræði: Það er
einfaldlega óhugsandi að við sitjum skyndilega uppi með hina réttu bók-
menntafræðilegu greiningu á skáldsögum Halldórs Laxness.
Saga okkar og bókmenntir kalla sífellt á rannsóknir; án rannsókna myndu
sagan og bókmenntirnar einfaldlega týnast og gleymast, verða forneskjunni að
bráð. M. ö. o. heimur menningarinnar myndi líða undir lok ef fólk hætti að
yfirvega hann og leitaði ekki lengur þekkingar og skilnings á eigin veruleika. Þá
væru fyrirsjáanleg endalok mennskunnar í þessari veröld. Og þess vegna er
öflug rannsóknarstarfsemi á sviði mannlegra fræða ómissandi hverri þjóð sem
vill lifa af í þeirri holskeflu umbyltinga í lífsháttum sem nú dynur yfir.
363