Tímarit Máls og menningar - 01.09.1983, Blaðsíða 106

Tímarit Máls og menningar
uppfylltum er ég sáttur við að vikið sé út
af reglulegu timasniði og pólitískri at-
burðarás gömlu Islandssögubókanna.
Kennsluaðferd
Námsbækur samfélagsfræðihópsins eru
ekki síður nýstárlegar að aðferð en
innihaldi. Hver námseining er gerð með
einhver uppeldisleg markmið í huga, og
þessi markmið eru gefin upp í kennslu-
leiðbeiningum undir heitum eins og lyk-
ilbugtök, meginhugmyndir og leiðar-
hugmyndir. Eg verð að segja að mér
finnst þessi aðferð höfundanna til að tjá
markmið sitt stundum helst til umbúða-
mikil, að minnsta kosti fyrir leikmann í
uppcldisfræðum. Engu að síður er auð-
vitað mikil framför að því að
sögukennslubækur séu samdar og lagðar
fyrir til náms í einhverjum yfirlýstum
tilgangi en ekki eins og áður virtist tíð-
ast, af gömlum vana einum. Og auðvitað
verður ekki ætlast til að menn komist
umsvifalaust upp á lag með að skilgreina
uppeldismarkmið og fylgja þeim. I
þessu tilviki sýnist mér að nokkuð vel
hafi tekist til í Landnámi Islands en mið-
ur í hinum bókunum. Haukur Sigurðs-
son setur riti sínu eiginlega engin önnur
markmið en að miðla þekkingu.
„Heildargraf“ hans í upphafi
Kennsluleiðbeininga (sem mér virðist
eiga að tjá meginhugmyndir þótt það sé
ekki tekið fram) er sett saman af máls-
greinum eins og þessum: „Mönnum
gekk erfiðlega að halda á rétti sínum
gagnvart yfirmönnum." Eða: „Húsa-
gerð breyttist með bættum efnahag og
myndun þéttbýlis.“ Hins vegar er hvergi
orðað til hvers nemendur eigi að öðlast
þennan sögulega fróðleik, hvaða félags-
legu lærdóma eða alhæfingar þeir eigi að
geta dregið af honum. Lýður Björnsson
fer hér þveröfuga leið. Hann gefur upp
456
svofellda meginhugmynd (Kennsluleið-
beiningar, 2): „Sjálfstæðisbarátta þjóðar
cr margslungin og hefur áhrif á flesta
þætti þjóðlífsins og þcir á hana.“ Síðan
koma þrjár leiðarhugmyndir:
I. Einstaklingar geta haft mikil áhrif á
framvindu sögunnar einkum ef starf
þeirra er í samræmi við þá þróun
sem á sér stað hverju sinni.
II. Virkni og einhugur fjöldans er
nauðsynleg forsenda fyrir árangri í
sjálfstæðisbaráttu þjóða.
III. ísland er hluti Norðurálfu og á öll-
um öldum og ekki síst á þeirri 19.
hafa atburðir þar og menning-
arstraumar þaðan haft hér áhrif.
Þegar í sjálft námsefnið kemur gætir
þessara hugmynda sumra helst til lítið.
Það er líka von því að höfundur hefur
færst mikið í fang og sett sér að miðla
nokkrum umfangsmestu og
umdeildustu hugmyndum sem eru á
kreiki í sögu.
Að öðru leyti er Haukur kannski
frumlegastur i framsetningu. Hann
sviðsetur talsvert mikið af sögu sinni og
skrifar hana í samtölum milli fólks sem
sumt mun varla þekkt af öðru en nöfn-
um sínum í Jarðabókinni og Manntal-
inu. Þetta er vandasöm aðferð og leiðir
stundum til þess að persónur segja við
viðmælendur sína eitthvað sem þeir
hljóta að hafa vitað fullvel, af því að
Haukur er að nota þær til að fræða
nemendur. En ég held að aðferð Hauks
hljóti að vera vel fallin til að gera söguna
skiljaniega og skynjanlega fólki sem er
skammt á veg komið í óhlutstæðri
hugsun.
Opnar spurningar eða lokaðar leiðir
„Þá kennsluaðferð, sem lögð er til