Tímarit Máls og menningar - 01.09.1983, Blaðsíða 97

Umsagnir um btekur
„Söguleg skáldsaga“ segir í yfirtitli
bókarinnar, og skal tekið fram að yfir-
titlar ættu, til einföldunar við röðun og
leit í stafrófsskrám, ekki að líðast (nema
ef bókaflokki er gefinn sameiginlegur
yfirtitill til þess að raða megi honum
saman). Skuldinni af þessu skelli ég á
forlagið, en fyrirgef því jafnharðan
vegna hins gagnlega yfirlitskorts af sögu-
slóðum sem prentað er á spjaldopnur.
Um útlit og frágang er að öðru leyti gott
eitt að segja. Eg held ég hafi ekki tekið
eftir nema tveim prentvillum, báðum
lúmskum, en auðvitað veit maður aldrei
hvar fleiri kunna að dyljast.
Njörður sækir söguþráðinn í Píslar-
sögu sr. Jóns Magnússonar á Eyri, þess
ritsnjalla og fagurtrúaða kennimanns
sem leið vítiskvalir í geðbilun sinni,
kenndi þær göldrum, og fékk fyrir þær
sakir brennda á báli feðga tvo, Jóna
Jónssyni á Kirkjubóli, en Þuríður, ann-
að barn eldra Jóns, fékk hrundið ákær-
um klerks þegar þær beindust að henni.
Njörður rekur söguna frá því sr. Jón fer
að gruna nafna sína um græsku og fram
yfir brennu þeirra. Mál Þuríðar afgreiðir
hann í einu samtali þar sem hún vísar á
bug fyrstu ásökunum prests með full-
kominni sigurvissu. Fyrir bjartsýni
hennar skortir að vísu raunsæjar for-
sendur í þeirri stöðu, en samtalið nýtist
til að loka sögunni í nokkru jafnvægi.
Auk Píslarsögunnar notar Njörður
eitthvað af gömlu guðsorði, og svo held
ég votti fyrir textum sem varða önnur
galdramál. Annars er efniviðurinn lang-
mest sóttur í Píslarsöguna, þó þannig að
athyglin og samúðin er lögð til Kirkju-
bólsfólks, Jón yngri gerður aðalpersóna
sögunnar, en Jón prestur verður skúrkur
hennar, fyrirferðarmikil aukapersóna,
jafnan séð með„annarra augum.
Nú er ekkert nýtt að aukapersóna
heimildar verði aðalpersóna í sögulegu
skáldverki, en óvenjulegra að vinna
þannig úr sjálfsævisögulegu efni. Til-
raunin er athyglisverð, og tekst í aðalat-
riðum vel. f>ó hattar svolítið fyrir, hvað
langar verða lýsingarnar á orðræðum og
atferli prests og sumt af því einhvern
veginn erindislaust þegar það er ekki
lengur séð gegnum hans eigin hug.
Einna best takast sumir þeir kaflar sem
gerast að presti fjarstöddum.
Mál og menning
Nú geta skáldrit verið söguleg og þó
mis-söguleg. Er þar einkum þrennt að
meta: tímarétt sögusvið; sannsögulega
atburðarás; og loks það vægi sem sögu-
leg túlkunarefni fá í úrvinnslu heim-
ildanna.
Sögusviðið í Dauðamönnum tekur til
fjölmargra atriða sem á það reyna, hve
tímatrú lýsingin sé. Ég er því miður
lélegur dómari um flest þeirra, klæða-
burð, húsbúnað og fleira og fleira, en ég
sé a. m. k. fátt tortryggilegt. Helst við
verslunarsöguna í fyrstu köflum bókar-
innar þar sem það eru ekki sannfærandi
verslunarhættir að bændur séu að dratta
skreiðarinnleggi sínu í kaupstað á síð-
ustu dögum kauptíðar og flytji það beint
til skips (bls. 11). Því síður þegar þetta er
látið gerast seint í september (19), en
raunar hefði kauptíð á fiskihöfn eins og
Isafirði átt að ljúka tveim mánuðum
fyrr, eins og kemur fram í sjálfri Píslar-
sögunni (bls. 145 í útg. Nordals), svo að
Njörður mun breyta þessu vits vitandi,
og hefur það upp úr krafsinu að geta
notað hauströkkrið mjög ákjósanlega í
myndríkum sviðsetningum fyrstu kafl-
anna. (í september er auðvitað mjög
eðlilegt að láta skipa út saltkjöti (10), en
flutningur þess frá ísafirði er raunar
skjalfestur einmitt þetta ár, þrátt fyrir
447