Tímarit Máls og menningar - 01.09.1983, Blaðsíða 98

Tímarit Máls og menningar
óþægilega kauptíð. Ekki er heldur fjar-
stætt að hafa kjötið spaðhöggvið, þótt
stórhöggvið væri víst sennilegra.) Hvað
sem líður þessum eða öðrum einstökum
smáatriðum (þ. á m. því sem bersýnilega
stafar af prentvillu, að híbýli prests heiti
„bæjarhúsið" í eintölu (19)), þá er sögu-
sviðið tímarétt að því marki sem máli
skiptir.
Nema til baksviðsins sé talið málfar
sögunnar, einkum í beinni ræðu, þá er
það auðvitað ekki gegnumfært 17. aldar
mál, heldur oftast hreint nútímamál,
einnig samtölin. Ekki einu sinni að
Njörður skorði sig við tiltölulega tíma-
laust orðfæri, heldur notar hann ein-
kennandi nútímamál eins og: „Það
gengur ekki. Það er útilokað . . .“ (21);
„að hætta . . . sambandi." (51, um kær-
ustupar); „. . . að vera spurning um . . .“
(107); „almennt snakk“ (119); „snakk"
kemur fyrir í Píslarsögunni, en ekki í
þessu fasta sambandi). Þessi dæmi (öll úr
beinni ræðu) og önnur álíka fara vel í
sögunni, draga fram talmálsblæ (það ger-
ir líka orðalag eins og „handan Eyrinn-
ar“ (7)), og svo má að vissu leyti skilja
vægar dönskuslettur nútímamálsins sem
fulltrúa fyrir hið útlenskulega í málnotk-
un 17. aldar.
En svo fyrnir Njörður líka, þá yfir-
leitt með því að taka upp meira og
minna orðrétt úr Píslarsögunni, stund-
um líka guðsorðabókum. Mestallt slíkt
er lagt í munn sr. Jóni, ekki síst við
embættisgjörðir hans sem virðast
beinlínis notaðar til að koma á framfæri
orðkynngi heimildarritanna. Einnig
utan kirkju eru lengri tilsvör prests tals-
vert fyrnd, en í örari orðaskiptum verð-
ur hann að nota sama nútímamálið og
viðmælendur hans til að þreyta ekki les-
andann með sífelldum stílskiptum. Þá er
málfyrning mikil í réttarhaldssenum,
svo sem kannski hæfir hinu annarlega
réttarfari aldarinnar. Enn bregður fyrir
Píslarsöguklausum í höfundartexta án
sérstaks tilefnis: „því hér hefur stráka-
stöðull öngvan böðul að óttast“ (68);
„Nú liggur flas og flýtir á höndum“
(93). I öllu þessu verður margvísleg ó-
samkvæmni, en raunar mun torvelt að
sneiða hjá henni með öllu, ef á annað
borð er beitt málfyrningu til að hnykkja
á tímafestu sögulegt skáldrits.
Ast—*öngþveiti
Og sannsöguleg atburðarás, sagði ég.
Það vantar ekki að um langflest atvik
fylgir Njörður heimild sinni náið,eða
einfaldar mjög hóflega. Hefði jafnvel
mátt einfalda víðar efni eða fram-
setningu, svo sem um ráðstöfun á eigum
hinna brenndu (24. kafli, allur upp úr
Píslarsögunni), eða um tylftareiðinn sem
þeim Jónum tókst ekki að fá nógu marga
til að vinna með sér til að hrinda af sér
galdrakærunni; þar er óglöggt hlutverk
þeirra sjö eiðmanna sem sýslumenn til-
nefndu (93—94; virðast á bls. 102 engu
máli skipta). I þessu, eins og mál-
fyrningunni og hinum löngu senum með
sr. Jóni, er skáldritið ívið um of á valdi
heimildarinnar.
Dálítið fyllir Njörður í eyður heim-
ildanna, og er langhelsta viðbót hans við
söguþráðinn um ástamál Jóns yngra,
sem verða önnur uppspretta atburðarás-
arinnar ásamt geðbilun sr. Jóns. I ástar-
sögunni er tám tyllt á tvær staðreyndir:
að Jóni var synjað ráðahags við stjúp-
dóttur prests; og að hann lagði hendur á
vinnukonu föður síns. Fléttast þetta efni
snyrtilega við gang sjálfs galdramálsins.
Sakleysið, síst má án þess vera
I einu lykilatriði gengui^Njörður gegn
heimild sinni. Hann lætur Þorleif Korts-
448