Tímarit Máls og menningar - 01.09.1983, Blaðsíða 62

Hrólfur Kjartansson
Afskólun og heimakennsla
í íslensku samhengi
í grein hér á undan fjallar Hörður Bergmann um hugmyndir í menntamál-
um sem komið hafa fram erlendis. Hörður gerir m. a. grein fyrir afskólun
og heimakennslu. Þessar róttæku hugmyndir hafa vissulega verið ræddar af
íslenskum skólamönnum og sýnist sitt hverjum um hversu viðeigandi þær
eru í íslensku samhengi.
I þessu greinarkorni mun ég einkum gera afskólun og heimakennslu að
umræðuefni og miða þá við íslenskar aðstæður. Eru þessar hugmyndir
raunhæfar hér á landi? Er að finna í gildandi lögum um grunnskóla
möguleika á annars konar grunnmenntun en þeirri sem tíðkast í hefðbundn-
um skólum?
Svar mitt við báðum spurningunum er neitandi og skal það nú skýrt
nánar.
I ritinu Crises in Education sem UNESCO gaf út 1977 er þróun mennta-
mála í heiminum dregin saman í fjóra meginflokka.
1. Umbœtur á því sem fyrir er. Hér er einkum átt við aðlögun skóla að
hræringum sem þegar hafa átt sér stað eða eru að gerast í þjóðfélagi.
Þessar umbætur koma fram sem hæg þróun t. d. í formi lagfæringa á
inntaki og aðferðum í kennslu. Umbætur af þessu tagi má sjá í flestum
ríkjum hins vestræna heims, m. a. hér á landi.
2. Kerfisbreytingar. Þá er ekki aðeins um að ræða breytt inntak og aðferðir.
Menntakerfið í heild er skipulagt á nýjan hátt. Kerfisbreytingar er t. d. að
finna í ríkjum þriðja heimsins í kjölfar byltinga.
3. Afskólun. I stuttu máli er hér um að ræða afnám skóla sem sérstakra
stofnana. I staðinn kæmi menntun t. d. á vinnustöðum og heimilum.
Þessar hugmyndir eru lítt reyndar en hugmyndasmiðir eins og Ivan
Illich, John Holt, Paolo Freire og A. S. Neil hafa þó haft margvísleg áhrif
með róttækri og hvassri gagnrýni á skóla og skólakerfi.
4. Afneitun. Hér er átt við flótta nemenda úr skólum, uppgjöf og afneitun á
stofnunum sem mæta ekki væntingum þeirra og þörfum eða koma aðeins
til móts við hluta nemendahópsins.
412