Tímarit Máls og menningar - 01.09.1983, Blaðsíða 107

Umsagnir um bakur
grundvallar kennslu í samfélagsfræði,
má kalla leitaraðferð“, segir í Aðalnám-
skrá grunnskóla. I samræmi við þessa
yfirlýsingu eru allar námseiningarnar
búnar spurningum og verkefnum af
ýmsu tagi og ýmislega fyrir komnum.
Margt er þar sýnilega bráðsniðugt. En
eitt einkenni spurninganna finnst mér
orka tvímælis. I öllum einingunum er
mikið af spurningum um staðreyndir
sem nemendur hafa engar forsendur til
að svara af neinu viti. Haukur birtir
mynd af Þuríðarbúð á Stokkseyri og
spyr lesendur hvað þeir haldi að margir
hafi búið í henni (10). Myndin er tekin
beint framan af gaflhlaði búðarinnar og
engin leið að sjá hvað hún kann að vera
löng. „Hvers vegna var síðar hætt að
rækta korn á Islandi?“ er spurt í land-
námsheftinu (49). Lýður Björnsson spyr
nokkurn veginn upp úr þurru (6):
„Hvaða áhrif ætli flutningur æðstu
stjórnar Islands frá Noregi til Danmerk-
ur hafi haft á stjórnsýslu í landinu og
afskipti æðstu stjórnvalda af því?/ Hvers
vegna?“
Nú grunar mig að einhverjir í samfé-
lagsfræðihópnum vildu benda mér á Að-
alnámskrá grunnskóla þar sem lögð er
áhersla á að beitt sé „opnum“ spurn-
ingum í samfélagsfræði, spurningum
sem gefi tækifæri til margra fjölbreyti-
legra svara og skýringa og höfði til rök-
hugsunar. En ég sé lítið opið við spurn-
ingar sem ekki verður svarað með neinu
öðru en þekkingu sem nemendur hafa
ekki. Minnisstæðustu kennsluleiðbein-
ingu mína fékk ég hjá kennara mínum í
bókasafnsfræði, Birni Sigfússyni há-
skólabókaverði, og hún var eitthvað á
þessa leið: „Það er rangt að maður læri
af mistökum sínum. Maður Iærir á því
að gera rétt.“ I samræmi við þetta get ég
ekki hugsað annað en verkefni í samfé-
lagsfræði, þau sem til er eitthvert rétt
svar við, eigi að jafnaði að vera þannig
gerð að lykillinn að réttri lausn liggi í
námsefninu og næstum óhjákvæmilegri
reynslu eða þekkingu nemenda. Eg held
að það hljóti að hafa vond áhrif á sjálfs-
traust ungra samfélagsfræðinema að
rekast sífellt á spurningar sem þeir
kunna ekki svar við og verkefni sem þeir
eygja ekki leið til að leysa. Jafnvel er
ekki útilokað að sumar spurningarnar
geti þvælst fyrir óreyndum samfélags-
fræðikennurum líka, og þannig geta þær
gert nýtt námsefni óvinsælla til kennslu
en þyrfti að vera. Fyrir þetta leitast Lýð-
ur við að girða og það svo rækilega að
kennsluleiðbeiningar hans eru á köflum
lítið annað en svör við spurningum sem
varpað er fram í nemendabókinni og
verkefnaheftinu. Víða gengur þessi natni
Lýðs að fræða kennarana helst til langt
(5): „Flugvélar voru óþekktar um miðja
19. öld.“ Eða (19): „Telja verður líklegt
að mönnum þyki það nokkur álitsauki
ef frægir menn, t. d. mikilsmetnir stjórn-
málamenn, íþróttamenn eða poppstjörn-
ur, taka þá tali og leita álits á viðfangs-
efnum." Líklega má samt segja að þessi
fræðsla geri kennurum ekki mein ef þeir
kunna að taka henni.
Hugtök
Landnám Islands og Kjör fólks á fyrri
öldum fjalla um fremur hlutstæð efni, og
því komast þessar bækur af með tiltölu-
lega auðveld hugtök. I landnámsefninu
eru mörg erfiðustu hugtökin skýrð í
textanum, t. d. heimild í upphafi bókar.
I bók Hauks held ég að þyrfti bara
orðaskýringar í næstu útgáfu; tor-
veldustu hugtök hans eru flest fremur
auðskýrð orð úr gömlu sveitamáli. En
Lýður fær miklu erfiðara hlutverk og
leikur það ekki alltaf sem skyldi. Ég tek
457