Tímarit Máls og menningar - 01.09.1983, Blaðsíða 11

Rannsóknir í háskóla
háskólamanna. Tæknilegar rannsóknir eru fullkomið aukaatriði í rann-
sóknarstarfsemi háskóla og háskólinn myndi ekki breyta um svip þó að þær
hyrfu frá honum; og þar ber ekki að sinna náttúruvísindalegum rannsóknum
öðrum en þeim sem ekki verður sinnt á öðrum rannsóknarstofnunum.
Oðru máli gegnir um mannleg fræði þar sem fengist er við rannsóknir á
tungumálum, sögu, bókmenntum, siðum, lögum, reglum og hugmyndum.
Engin stofnun í samfélaginu önnur en háskólinn hefur skipulagt rannsóknir á
þessum sviðum. Og það eru engar líkur á að nein önnur stofnun muni reyna
slíkt, hvað þá að nokkur önnur stofnun en háskólinn geti valdið rannsóknum í
mannlegum fræðum með góðum árangri.
Eg sé strax fyrir mér ein andmæli gegn þessum málflutningi mínum. Þau væru
fólgin í því að segja að það geti nú ekki talist arðbært að leggja fé í rannsóknir á
sviði mannlegra fræða og þ. m. t. guðfræði. Þessi andmæli eru vanhugsuð: Það
er mikil og vaxandi eftirspurn í þjóðfélaginu eftir þeim vörum eða gæðum sem
fræðimenn í mannlegum fræðum geta einir framleitt með rannsóknum sínum.
Og af augljósum ástæðum: Hver einasti hugsandi karl eða kona yfirvegar leynt
eða ljóst þann menningarveruleika sem hann eða hún tilheyrir. Og þessari
yfirvegun sinni fylgir fólk eftir með því að kynna sér rannsóknir í mannlegum
fræðum. Svo ég haldi mig við guðfræðina sem dæmi þá er ég sannfærður um að
meirihluti þjóðarinnar hefur brennandi áhuga á viðfangsefnum af því tagi sem
fengist er við í guðfræði. En þessu áhugamáli meðal þjóðarinnar hefur háskólinn
alls ekki sinnt sem skyldi. Hann hefur algjörlega vanrækt að mæta þeirri
andlegu þörf fjölda fólks að takast frœðilega á við hinar margvíslegu trúarlegu
spurningar sem á það leita. Og þess vegna flykkist fólk ekki á fyrirlestra þar sem
guðfræðingar gera grein fyrir rannsóknum sínum, heldur leitar sér svölunar á
öðrum vettvangi eða eftir öðrum leiðum, þar sem fræðileg hugsun situr ekki í
fyrirrúmi.
2. Lítum nú á hina menntunar- eða menningarlegu viðmiðun og athugum
hvaða rannsóknir beri að efla í háskólanum í ljósi hennar. Fyrst er að skýra hvað
felst í þessari viðmiðun. Háskólinn er menntastofnun með tvíþættu hlutverki,
honum ber að sinna rannsóknum og kennslu. Þetta er orðað svo í lögum að
háskólinn skuli vera „vísindaleg rannsóknarstofnun og vísindaleg fræðslustofn-
un, er veiti nemendum sínum menntun til að sinna sjálfstætt vísindalegum
verkefnum og til þess að gegna ýmsum embættum og störfum í þjóðfélaginu".
Hér ber að hyggja að einu ákaflega mikilvægu atriði sem alls ekki hefur verið
nægur gaumur gefinn. En það er að tengsl rannsókna og kennslu (eða fræðslu)
eru með mjög ólíkum hætti eftir hinum ólíku fræðasviðum. Þannig getur mæta
vel farið fram umtalsverð kennsla í ýmsum tæknigreinum án þess að nokkrar
rannsóknir séu stundaðar (ég minni á að með rannsókn á ég við skipulega
viðleitni til þekkingarsköpunar). Við kennslu af þessu tagi er hins vegar gjarnan
þörf tækjabúnaðar þar sem mönnum er gert kleift að læra til verka. Og sama á
við í mörgum greinum raunvísinda eða tilraunavísinda. Það nægir að kennari
361