Tímarit Máls og menningar - 01.09.1983, Blaðsíða 19

Stuðlar skólinn að betri menntun og auknu lýðrœði?
hann verða að gera sér skýra grein fyrir þessum mikilvægu þáttum. Skólinn
má ekki leggja ofuráherslu á neðri námstigin í þeirri barnalegu trú að það að
vera fróður jafngildi menntun og að það eitt að vera mörg ár í skóla skapi
menntamenn — fátt er fjær sanni.
Eins og minnst var á í upphafi þessarar greinar höfum við Islendingar lyft
Grettistaki með uppbyggingu skólakerfis og skólahúsnæðis sem gæti rúmað
svo til öll börn og ungmenni á aldrinum sex til nítján ára. Gæðin virðast hins
vegar ekki vera í samræmi við magnið því þúsundir ungmenna hrökklast úr
skólum án þess að hafa fengið tækifæri til menntunar. Afrakstur skólagöngu
mikils fjölda þeirra er jafnvel takmarkaður hvað snertir fyrstastigsnám —
hvað þá heldur ef höfð eru í huga efri stigin, sem þó eru lykillinn að
þátttöku í sköpun og endursköpun íslensks og alþjóðlegs menningarlífs.
Magn og gæði virðast ekki fara saman. Hvernig er unnt að gera skólann
betri?
Áður var minnst á að hluti af menntun og menningu er sameiginlegur
menningararfur okkar — eitthvað sem við eigum öll saman og sækjum
samsömun við. Mikið af þessum menningararfi er að sjálfsögðu fordómar af
ýmsu tagi (t. d. rótgrónar hugmyndir um mismun kynjanna), annað ein-
kennist af meiri víðsýni. Hvað um það — við finnum til ákveðinnar
samsemdar við þá heimsmynd sem við ölumst upp við; í hana sækjum við
öryggi sem gerir okkur kleift að brjótast út, að leita nýrra leiða, að víkka og
dýpka skilning okkar á umhverfinu og sjálfum okkur. I fyrstu virðist þetta
vera þversögn, en ef betur er að gáð sjáum við að dýpri skilningur á
fyrirbærinu er sú lausn sem leiðir til aukinnar menntunar einstaklingsins og
samfélagsins í heild. Einhver samræming á gildismati er nauðsynleg vegna
þarfa okkar fyrir samsömun (identity) og öryggi — en of mikil samræming
er hættuleg og kemur í veg fyrir áframhaldandi menntun og þroska, hægir á,
eða stöðvar, þróun menningarlífs í víðustu merkingu þess orðs. Það er þó
ekki magn samræmingar sem skiptir höfuðmáli; heldur hvað er samræmt og
hvað ekki.
Skólakerfi okkar einkennist (eins og mörg önnur skólakerfi) í ríkum mæli
af tilraunum til samræmingar á inntaki. Þetta kemur m. a. fram í meira og
minna samræmdum prófum sem mikið eru notuð í skólum okkar á öllum
skólastigum, en gleggst í „samræmdu prófunum" í 9. bekk grunnskólans.
Að auki er víðtæk samræming á því hvernig skólavikan gengur fyrir sig, á
búnaði og uppröðun í skólastofunni og stærð námshópa, svo að minnst sé á
nokkur veigamikil atriði. Mikill þrýstingur hefur verið undanfarin ár, og er
enn, á samræmingu á markmiðum, námsefni og námsmati á framhalds-
skólastigi og þá einkum gengið út frá hefðbundnum hugmyndum um
369