Tímarit Máls og menningar - 01.09.1983, Blaðsíða 104

Tímarit Máls og menningar
námsár. Bráðabirgðaútgáfa. [Nem-
endahefti, Verkefni og Kennsluleið-
beiningar.] Rv., Námsgagnastofnun,
1981.
Landnám Islands. Samfélagsfræði 4.
námsár, 3. eining. [Nemendabók:
Landnám Islands. Ytarefni: Land-
námsþættir. Landnámsleikur.
Kennsluleiðbeiningar.] Rv., Náms-
gagnastofnun, 1982 — 83. (Að Land-
námsþáttum og Kennsluleiðbeining-
um eru Ingvar Sigurgeirsson, Ragnar
Gíslason og Sigþór Magnússon
skráðir höfundar, að nem-
endabókinni þeir sömu ásamt Olafi
H. Jóhannssyni og Guðmundi Inga
Leifssyni.)
Það hefur farið næsta hljótt í umræðum
um sagnfræði að nú er verið að vinna að
því að endurnýja námsefni í sögu handa
barnaskólum landsins. Furðu hljótt má
segja, því að þetta er líklega róttækasta
endurnýjun námsefnis í þjóðafsögu okk-
ar síðan á fyrsta áratug aldarinnar. Og
væntanlega eru barnaskólabækurnar
víðlesnustu sagnfræðirit, ' okkar (þótt
sumum börnum kunni 'að takast að láta
þær fara framhjá sér) og þau sem mest
áhrif hafa á sögulega sjálfsmynd þjóðar-
innar. Mér finnst því kominn tími til að
sagnfræðingur láti til sín heyra um það
grunnskólaefni sem skólarannsókna-
deild Menntamálaráðuneytisins hefur
látið semja í samfélagsfræði og einkum
fjallar um Islandssögu. Auk þeirra bóka
sem eru skráðar hér að framan er tals-
verð íslandssaga í námseiningunni Nátt-
úrubamfarir og landmótun sem er ætluð
7. námsári. Þar er meðal annars vænt
hefti sem heitir Jón Steingrímsson og
móðuharðindin, og er þar gerð athyglis-
verð tilraun til að flétta saman persónu-
sögu, þjóðarsögu og náttúrufræði. Svo-
lítið mun líka vera komið inn á útlenda
sögu á stöku stað í samfélagsfræðiefn-
inu. En ég ætla að láta mér nægja að
skoða þær þrjár námseiningar sem kalla
má að yfirgnæfandi hluta sögu, ef við
kjósum að draga samfélagsfræðiefnið í
dilka háskólagreina.
Efni
I Kjörum fólks á fyrri öldum kýs
Haukur Sigurðsson að taka sér stöðu
upp úr aldamótunum 1700 til þess að
hafa stuðning af Jarðabók Árna Magnús-
sonar og Páls Vídalín, einnig af Manntal-
inu 1703. Þaðan skyggnist hann um eftir
samskiptum landeigenda og leiguliða,
húsbænda og hjúa. Þá sýnir hann dæmi
um viðskipti almúgamanns við yfirvöld
og notar þar mann sem hefur orðið
kunnur af annarri bók, Jón Hreggviðs-
son á Rein. Nokkuð er sagt frá verkum
fólks til lands og sjávar í gamla sveita-
samfélaginu. I síðari hluta bókarinnar er
fjallað um húsakynni og samgöngur, og
eru þá raktir þræðir til steinsteypuhúsa
20. aldar og stofnunar Eimskipafélags
Islands.
Lýður Björnsson fer stuttlega yfir
uppruna frjálshyggju og þjóðernisstefnu
í Evrópu í upphafi nemendaheftisins um
Jón Sigurðsson og sjálfstæðisbaráttuna
og rekur áhrif þróunarinnar á
Danaveldi. Síðan kynnir hann Jón Sig-
urðsson til sögu og rekur svo stjórn-
málalíf Islendinga með hann í miðdepli
allt til stjórnarskrár og þjóðhátíðar 1874.
Þá er klykkt út með lýsingu á heimilis-
haldi þeirra hjóna Jóns og Ingibjargar,
andláti og jarðarför. I verkefnaheftinu er
dálítið af hagtölum og öðru efni sem
gefur tilefni til að koma inn á atvinnu-
sögu tímabilsins.
Landnám Islands byrjar á umræðu
um heimildir. Þá er sviðið sett í Noregi á
454