Tímarit Máls og menningar - 01.04.1989, Blaðsíða 86

Tímarit Máls og menningar
Joseph Bédier fram þá skoðun að fabliaux væru bókmenntir samdar fyrir
borgara og lægri stéttir á miðöldum; lífssýn bókmenntagreinarinnar væri
þeirra, sögurnar væru skáldskapur fólksins; raunsæjar, háðskar smámyndir
þeirra skírskotuðu til lífs múgamannsins og sýndu jafnframt jarðbundna
kímni þorpsbúa og bóndamanna.6 Slíkar gamansögur hefðu verið fluttar
yfir krús af öli í krám og á görðum iðnaðarmanna og annarra bæjarmanna
miðalda.7 Ljóðsögurnar, rómönsurnar, væru aftur á móti túlkun á lífsskoð-
un efri stétta. Þær lýstu óskmyndum aðalsins; sýndu dygðum prýddan
riddarann, hæfu upp konuna sem gyðju, en siðaboðskapur og hugsjón væri
spegilmynd af lífsmynstri aðalsmanna. Þrátt fyrir að Bédier fullyrti að hver
bókmenntagrein væri samin að frumkvæði ákveðins þjóðfélagshóps og fyr-
ir ákveðna stétt manna, þá viðurkenndi hann að með fabliaux hefði öllum
stéttum verið skemmt.8
Aðrir miðaldafræðingar, svo sem Edmond Faral og Leonardo Olschki,
tóku ekki svo djúpt í árinni, en töldu að þessar stuttu gamansögur í
bundnu máli hefðu verið samdar fyrir tilheyrendur úr öllum stéttum, enda
birtust þar lífsviðhorf sem höfðuðu til allra þegna í samfélagi miðalda.9
Skoðun Bédiers var þó ríkjandi meðal fræðimanna allt til þess að doktors-
ritgerð Pers Nykrogs um fabliaux kom út 1957.10
Skoðanir Bédiers urðu m. a. til þess að út komu ótal sagnfræðirit er
studdust viðfabliaux sem heimild um daglegt líf á miðöldum; sagnfræðing-
ar töldu að raunsæi sagnanna væri nákvæm útlistun á hátterni manna og
högum.
Gagnstætt Bédier hélt Nykrog því fram að fabliaux væru afsprengi hirð-
bókmennta á 12. öld og hefðu þær verið skrifaðar hástéttarfólki til skemmt-
unar. Nykrog gerði eins og Bédier ráð fyrir að skipa mætti stéttum samfé-
lagsins niður í þrjá flokka: aðal, borgara og loks bændur, sem hérlendis
væru fremur kallaðir leiguliðar. Nykrog hugsaði sér að efnamiklir borgarar
og aðalsmenn hefðu haft líkan smekk, en hann gat þó ekki séð fremur en
Bédier að stéttgreining kæmi fram í sjálfum bókmenntunum á 12. og 13.
öld.
Það er að vísu virðingarverð tilraun að reyna tengja einhverja eina bók-
menntagrein við ákveðna þjóðfélagsstétt, en ég hygg að hér verði ekki
dregin nein markalína. Þó að umræddar gamansögur fjalli einkum um lág-
stéttirnar, hefur slík sagnaskemmtan náð til allra. Raunsæið er auk þess
blandið grófgerðum og kátlegum ýkjum svo að ályktanir um veruleikaskyn
þeirra eru hæpnar. Hér við bætist að sumar sögurnar geta ekki talist smá-
sögur eða þættir heldur fremur skrýtlur eða örsögur, og það er oftast hið
launkímna tungutak um leyndarlimu manna sem greinir þær frá öðrum
sögum og tengir þær nánar við þjóðfræði.
212