Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Blaðsíða 8

Tímarit Máls og menningar
Halldórs Laxness en hin er ritið sem ber titilinn, verk Halldórs Guðmunds-
sonar sjálfs. Dirfska Halldórs felst í því að stilla sér þannig á vissan hátt upp við
hlið nafna síns og nota bókartitil sem virðist vera að hrópa eitthvað um sköp-
unarverk fræðimannsins um leið og vísað er á viðfangsefni hans. Titillinn er því
mjög sjálfvísandi.
Seinna dæmið um yfirlæti mitt snertir svo raunar undirtitilinn á bók Hall-
dórs: Vefarinn mikli og upphaf íslenskra nútímabókmennta. Halldór tekur
fram í bók sinni að hann „fjalli um skáldskap í lausu máli árin 1918-30“ („Loks-
ins, loksins", bls. 8). Hann segir mig gefa í skyn að lesandi velkist í vafa um það
hvert viðfangsefnið sé. Þetta er rangt. Eg bendi hinsvegar á að þar sem Halldóri
sé svo tamt að tala um „nútímabókmenntir“ í bók sinni verði lesendur að at-
huga að þar á hann allstaðar við „nútímasagnagerð". A eftir tilvitnuðum orðum
á bls. 8 í bók sinni segir Halldór: „Auðvitað gerast mörg tíðindi í heimi ljóð-
listar á þessum árum en mesti umbrotatími hennar hérlendis varð síðar - á ár-
unum eftir seinni heimstyrjöld." Hér tel ég að Halldór sé á bókmenntasöguleg-
um villigötum. Eg held að til að finna í ljóðlist hliðstæðu umræddra byltingar-
tilrauna í prósaverkum þriðja áratugarins þurfi ekki að leita fram til Steins
Steinars og atómskáldanna. Hliðstæða nýstefnu er að finna í ljóðlist þessa sama
þriðja áratugar, þótt Halldór Guðmundsson telji sig geta horft fram hjá henni
þegar hann talar um „nútímabókmenntir“. Eg hef í huga ljóð einsog „Sorg"
eftir Jóhann Sigurjónsson, „Söknuð“ eftir Jóhann Jónsson, framúrstefnuljóð
Halldórs Laxness og ljóð í Flugum Jóns Thoroddssens og er þá ekki allt talið
frá þessum tíma.4
Urn andardrátt, gagnrýni og bókmenntasögu
Þetta tengist svo stærsta ágreiningsefni okkar Halldórs. Það varðar „megin-
kenningu“ hans, en Halldór hreinlega neitar að skilja að ég sé henni ósammála.
Halldór segir:
Það er augljóst af anda greinarinnar að Ástráður er mjög gagnrýninn á verk
mitt, en ekki er að sama skapi ljóst hvað hann hefur við meginkenningu þess
að athuga, enda er hann ekki jafn gagnorður og hann er margorður. Nú er
meginkenningin vissulega ekki tiltakanlega frumleg. Hún er í stuttu máli sú
að með Vefaranum mikla eftir Halldór Laxness og Bréfi til Láru frá Þór-
bergi Þórðarsyni hafi verið lagður grunnur að íslenskum nútímabókmennt-
um. (191)
Gagnrýni mín á semsagt að vera augljós af anda greinarinnar, en væntanlega
ekki rökstuddri umræðu minni! Þetta er kostulegur málflutningur. Mér finnst
einkennilegt ef Halldóri þykir anda köldu til sín í grein minni. Eg hafði enga
ástæðu, hvorki persónulega né faglega, til að bera kala til hans. Ef til vill fara
stíll minn og framsetning í taugarnar á honum; ég kæri mig kollóttan um það.
En grein mín er hvergi persónuleg aðför að Halldóri þótt hann virðist hafa
270