Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Side 9

Adrepur
kosið að túlka gagnrýni mína þannig, einsog einnig sést á áður tilvitnuðum
skattyrðum hans. Hann er svosem ekki einn um að taka gagnrýni á þann veg í
„þrengslunum" hér á landi, þar sem menn taka gjarnan allri ádeilu á sjónarmið,
aðferðir og stofnanir sem persónulegum snuprum.
Síðan reynir Halldór að horfa fram hjá efnislegri gagnrýni minni m.a. með
því að birta tilvitnun í grein mína og segja hana „staðfestingu á nýjungagildi
þessara verka [Bréfs til Láru og Vefarans mikla]“ (191). Þetta hljómar einsog ég
hafi verið að draga „nýjungagildi" verkanna í efa - en allir sem lesa grein mína
sjá að það er nú öðru nær, því hún gengur ekki síst út á róttæka formgerð og
veruleikamiðlun þessara verka. Og með hliðsjón af umræðu minni um marg-
röddun textans og mynd sjálfsverunnar er það beinlínis furðulegt að Halldóri
skuli finnast „einsog Astráður geri ráð fyrir því að Vefarinn sé miklu heil-
steyptara og sjálfum sér samkvæmara verk en reyndin er“ (200).
Það sem Halldór er svona tregur til að viðurkenna er að það getur verið
grundvallarmunur á nýsköpun einstakra verka og straumhvórfum í bókmennta-
sögunni. Með Vefaranum og Bréfi til Láru var ekki lagður grunnur að „nú-
tímabókmenntum“ sem samdar voru hér á landi áratugina næst á eftir. Þessi
„meginkenning“ Halldórs stenst ekki og vonandi þarf ég ekki að anda á ein-
hvern sérstakan hátt til að koma þeirri skoðun minni til skila. Hinsvegar hef ég
aldrei talið fræðiverk hanga saman á sannfæringargildi einnar tiltekinnar „meg-
inkenningar" og ég er því ekki að segja að mér finnist umræða Halldórs vera
ónýt eða gagnslaus að þessari kenningu slepptri. En það gefur villandi mynd af
Vefaranum og Bréfi til Láru, sem og af bókmenntasögunni, að segja að þessi
verk hafi lagt nýjan grunn, eða innleitt nýjan bókmenntalegan mtelikvarda,
einsog Halldór heldur enn fram í grein sinni (bls. 200-201). Þegar Halldór leit-
ast við svara þeirri spurningu minni hvað byggt hafi verið á þessum „grunni"
fær hann ekki talið fram annað en það að Diljá sé „með nokkrum hætti epískur
þáttur“ Vefarans og að Halldór Laxness skrifi áfram um slíkar stúlkur í síðari
verkum og fáist við „efni úr þessu æskuverki sínu“ (200). Þótt svo sé, þá skiptir
sköpum að hann gerir það í skáldsögum sem eru gagnólíkar að gerð, í verkum
sem sýna fráhvarf hans frá þeirri and-raunsæju veruleikamiðlun og byltingar-
kenndu formgerð sem einkenna Vefarann.
Halldór heldur því fram að Bréf til Láru og Vefarinn hafi gert úrelta þá hefð
sem ríkjandi hafði verið. Þetta sýnist mér vera mjög hæpin alhæfing:
Eftir þau [Bréfið og Vefarann] varð svo margt sem skrifað hafði verið árin á
undan einfaldlega hallærislegt. Svona var ekki hægt að skrifa lengur á ís-
lensku, ef höfundar vildu láta taka sig alvarlega. Á fjórða áratugnum líta
dagsins ljós allnokkrar skáldsögur og smásögur sem voru miklu betri en flest
það sem skrifað var á þriðja áratugnum. („Orðin og efinn", 201)
Það er skrýtið að Halldór skuli þá ekki nefna þau verk sem eru svona „miklu
betri" en það sem skrifað var áður en Bréf til Láru og Vefarinn koma til sög-
271