Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Page 11

Adrepur
ekki með í upptalningunni hér að framan, séu talin rismeiri en aðrar skáldsögur
sem samdar voru hér á landi á fjórða og fimmta áratugnum, þá voru þau ekki
heldur flutt á því „sviði“ þar sem gjörningar Bréfs til Láru og Vefarans mikla
áttu sér stað. Það má jafnvel segja að ef við kysum að meta Vefarann og Bréfið
sem fulltrúa nýs viðmiðs á þriðja áratugnum og létum viðmið þetta síðan
stjórna gildismati okkar, þá væru t.d. Salka Valka og Sjálfstætt fólk sögur með
úrelt raunsæis-efnistök, sögur sem hafna nýsköpunaráfanga byltingarverkanna.
En þessi nýsköpunarverk höfðu engar forsendur til að verða sá innbyggði
mælikvarði sem lagður var á skáldsögur Laxness fremur en á sagnaverk annarra
höfunda á umræddu tímabili.6
Meira um bókmenntasögu
I Skírnisgrein minni gagnrýni ég það hvernig Halldór afmarkar svokallaðan
„aldamótamódernisma" og segi að ég telji ekki vera um módernisma að ræða
nema „þegar inn í skáldskapinn er byggð kreppa tungumáls og forms, boð-
skipta og veruleikaskynjunar, og ekki síst kreppa skáldskaparins sjálfs“ (289).
Halldór vitnar til þessara orða í grein sinni og segist vera öldungis sammála
mér (bls. 194). Það er í sjálfu sér ánægjulegt, en þegar Halldór segist vera á
sama máli í bók sinni er hann með undanslátt. Tilvitnuð orð mín eru sett svona
fram m.a. vegna þess að í bókinni fullyrðir Halldór, eftir að hafa sagt að mód-
ernistar um og eftir aldamótin skrifi um sjálfsvitund einstaklingsins: „Hinsveg-
ar var það ekki fyrr en síðar sem efasemdir um öll boðskipti og gagnrýni
tungumálsins urðu lykilþættir módernismans" (Loksins, bls. 14). En gagnrýni
tungumálsins og efasemdir um viðteknar boðskiptaleiðir og formgerðir bók-
menntanna komu fram sem „lykilþættir“ módernismans mjög snemma á öld-
inni, og það meira að segja á undan öflugustu bylgju hans, sem víðast hvar var
á þriðja áratugnum.
Ljóst má vera að við Halldór höfum ólík sjónarmið varðandi bókmennta-
sögu, enda eru viðhorf til hennar eins mörg og ólík og til annarra þátta skáld-
skaparfræðanna. Segist þó Halldór skrifa grein sína „Til varnar bókmennta-
sögu“ (191), rétt einsog til sé ein rétt og sönn bókmenntasaga. Sú bókmennta-
saga á að byggja á „félagslegu samhengi", enda sé það betra en „ekkert
samhengi“ (202). Líklega á ekki að fara milli mála hver starfa muni í slíku sam-
hengisleysi.
Eg álít bókmenntir vissulega vera tengdar öðrum þáttum menningar og sam-
félags, en vil varast þá sterku tilhneigingu í „félagslegri" bókmenntafræði að
undirskipa bókmenntir öðrum táknkerfum samfélagsins. Þannig eru þær oft
skýrðar og metnar með sögulegum mælikvörðum, frásögnum um samfélagið,
sem sýna í rauninni ekkert „rétthærri“ myndir af veruleikanum en þær sem
finna má í bókmenntum. Með þessu er ég ekki að hefja bókmenntir á stall.
Bókmenntakerfið er eitt af mörgum félagslegum og sögulegum táknkerfum/
273