Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Qupperneq 16

Tímarit Mdls og menningar
þær hræringar. Aðrir hafa rætt um tengsl Laxness við franska súrrealismann
sem áberandi varð á þriðja áratugnum. Og raunin er sú að einkennin sem Hall-
dór Guðmundsson finnur á „aldamótamódernismanum" færast í aukana ef eitt-
hvað er þegar kemur fram á þriðja áratuginn. Huglægni, sjálfsköfun, glíman
við konuna; ég bendi á Ulysses eftir Joyce (1922), To the Lighthouse eftir Virg-
iniu Woolf (1927) og Nödju eftir André Breton (1928), svo nefndar séu þrjár
ólíkar skáldsögur. Kannski þessi verk einkennist af „aldamótamódernisma"
sem hafi bara eflst eftir því sem aldur færðist yfir hann??
Loks vil ég tiltaka gott dæmi um það vald sem falist getur í hugtökum. Hall-
dór tekur hugtakið „formræn efahyggja“ úr grein minni og gerir að samnefnara
fyrir viðhorf mín til módernisma. Þetta er reyndar nokkuð lunkin tilraun til að
koma á mig hinu klassíska skammaryrði „formalisti“ og það tengist svo aftur
aðdróttunum Halldórs um að ég sé með orðaforða mínum að komast hjá því
„að segja hlutina afdráttarlaust, og er þá stutt í höfuðsyndina, skoðanaleysið"
(203). Eg vona að lesendur velti því fyrir sér hvers konar „skoðanaleysi“ þetta
sé og samkvæmt hvaða trúarbrögðum það teljist „höfuðsynd".
Með áðurnefndu hugtaki reynir Halldór að koma mér á þröngan bás og segir
t.d.: „Sá módernismaskilningur sem hefur „formræna efahyggju“ sem upphaf
sitt og endi, verður í mínum huga alltof fátæklegur. Módernisminn er atlaga að
realismanum í margþættum skilningi" (197). Sem væntanlega á að lesast, með
góðum vilja lesandans: Astráður með sínum fátæklega skilningi álítur þessa at-
lögu einþætta og einhlíta. Ég læt nægja að svara þessu með því að benda á um-
fjöllun mína um „formræna efahyggju" í Skírnisgreininni (bls. 288-291) og það
hugmyndalega samhengi sem efahyggjan er sett í (sbr. umræðuna um nútíma-
menningu og Upplýsingu).
Um dylgjustílinn og fleira
Eftir að hafa rætt um niðursuðudósir og gáma í grein sinni, einsog ég vék að
fyrr, kveðst Halldór vilja halda áfram með þann þráð og segir:
Það er hægur vandi núorðið [er þetta laust við yfirlæti?] að skrifa bók-
menntaritgerð sem í raun er ekki annað en endursögn á franska sálfræð-
ingnum Lacan með smáviðbót frá bókmenntafræðingnum Kristevu og taka
svo eitthvert bókmenntaverk sem dœmi. (199, skáletrun Halldórs)
Það sér hver maður að hér er verið að skjóta á einhverjar hræringar í bók-
menntafræði en þó er þetta einkennilega loðin skírskotun. Oðrum þræði er
Halldór kannski að bergmála þá gagnrýni sem erlendis hefur beinst að kenn-
ingum nefndra fræðimanna. En þó hlýtur þetta skot líka að eiga að hitta ein-
hvern fyrir uppi á Islandi. Samhengisins vegna mætti ætla að þetta sé óbeint
skot á mig. Eg tel þó að það sé fremur langsótt. Raunar vísa ég einu sinni til
Kristevu í grein minni en sæki ekkert beint til Lacans. í öðrum greinum sem ég
hef birt á íslensku hef ég að vísu seilst til kenninga Kristevu, og Lacan bregður
278