Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Side 25

Þessa vitleysu líka
ir það að hann er að reyna að þroska sig og mennta er því líkast að hann
hafi litla trú á framtíðinni.
I bréfum til vinar síns Þorleifs Gunnarssonar 1911, segir hann til dæmis:
„Eg get ekki sofið á nóttunum. Það er alltaf svartnættis dauðamyrkur í
kringum mig‘‘, eða: „Dagar mínir eru sólarlitlir og svartnætti hvílir yfir sál
minni. Ég er alltaf á flótta, er að flýja minn innra mann, er að flýja undan
óþægilegum hugsunum.“
Sum af þessum skrifum eru all-fáránleg:
„Það sætir furðu, hvað skaparinn hefur miðlað mér jafnan því lang-
lakasta sem til er í öllum hlutum sem að höndum bera.“
„Þunggeðja og ráðstola“ segist hann vera í maí 1912, og „þegar ég er einn
á ferli og einkum þegar náttúrudýrðin ljómar fegurst, sækir mig óvenjulega
mikið þunglyndi.“
Og enn segir svo:
„Ég reyni að flýja sjálfan mig, vil helzt aldrei vera hinn eiginlegi Þór-
bergur, ég vil vera kaldur eins og ísinn og harður sem steinninn, ég vil
gleyma sjálfum mér og vera allt annað en ég er.“
Þetta síðasta er frá vorinu 1912, og ef ekki væri alveg fráleitt að gera ráð
fyrir bókmenntalegum áhrifum í þessu örvæntingarhrópi, væri upplagt að
skilgreina það sem venzl við „die Symbolik des Kristallinen und Metalli-
schen“ í þýzkum bókmenntum um aldamótin.
Þegar Þórbergur var kominn svona langt niður á við, varð hann að taka
eitthvað til bragðs, og þá kemur, hinn 1. júní 1912: „Akvað með reglugerð
að halda áfram við skólanámið."
Ekki hefur slíkt sálarástand verið viðvarandi árið út og árið inn, en
mörgum árum síðar, í september 1922, þegar Þórbergur er staddur á Isa-
firði, og er farið að leiðast Isafjarðarlífið, segir svo í dagbókinni:
„Engin tíðindi... Mér er lífið smádrepandi þjáning. Hver dagur er byrjun
sömu þjáninga, og endir sömu kvala. Oft á nóttu verð ég að vakna til þján-
mga minna. A ég nokkuð það til í eigu minni sem er venjulegum manni
gleðiefni? Sannarlega eiga ýmsir við verri kjör að búa en ég. En ég er þeim
ósköpum búinn að finna meira til þjáninganna." Ennfremur: „Ég á ekki
kærleika nokkurs manns en lítilsvirðing og skop eru atlot, sem ég á við að
búa daglega.“
Þegar Þórbergur fær vitneskju um að hann hefur gert tíðleikakonu sinni
barn, er næstum eins og heimsendir vofi yfir, og raunar má segja að hann
hafi yfirleitt verið ákaflega varnarlaus gagnvart áföllum sem kunnu að bera
honum að höndum.
En þó að Þórbergur kæmist langt niður, fór hann líka hátt upp; og of-
býður þá stundum sjálfum. „Þegar ég var í Graz 1929,“ segir hann í Komp-
287