Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Side 51

Hundrab og eitt ár
nefndi að gera grein fyrir guðspeki Þórbergs sem uppistöðu í öllu verki
hans. Guðspekina ætla ég að leiða hjá mér, en vísa forvitnum á greinargerð
Sigfúsar. Eg ætla ekki heldur að reyna að leika sambærilegan leik um ein-
hver önnur efni: til þess brestur mig bæði lærdóm og tíma. Ég ætla að
hugsa mér að ég komi í stofuna til Þórbergs einu sinni sem oftar, eða fari
með honum í langan göngutúr, og tali þar við hann um efni sem við töluð-
um um. Ég ætla að hugleiða í örfáum orðum það helzta sem við vorum
vanir að rífast um meðan báðir lifðu. Og ég ætla að hugleiða þetta í ljósi
þeirrar skoðunar föður míns að Þórbergur hafi fyrst og fremst verið fífl.
Það er bezt ég byrji á stjórnmálum, en um þau ræddum við auðvitað mikið.
Því verður til dæmis ekki með orðum lýst hvað þau Margrét höfðu þungar
áhyggjur af heimspekinámi mínu vestanhafs, og það á sjálfum Harvard-
háskóla sem var einn hátindur auðvaldsins í veröldinni eftir því sem þau
höfðu heyrt. „Þú átt að fara til Rússlands," sögðu þau við mig þar sem ég
hitti þau í Pósthússtræti. „Það er engin framtíð í öðru.“
Stjórnmálaskoðanir Þórbergs voru mér yfirleitt heldur geðþekkar. Hann
var jafnaðarmaður, og ég hygg það sé ekki fjarri sanni að það hafi einkum
verið afi minn sem gerði hann að jafnaðarmanni, alveg eins og foreldrar
mínir og þessi sami afi áttu eftir að gera mig að jafnaðarmanni (í mörgum
en ekki öllum skilningi þess margræða orðs). Ég lærði mína fyrstu heim-
speki, og mína fyrstu ensku í leiðinni, á bók eftir jafnaðarmanninn Bertr-
and Russell þrettán ára gamall, við sama borð á heimili afa míns og ömmu
og Bréf til Éáru hafði verið skrifað við þrjátíu árum fyrr.
Um jafnaðarstefnu Þórbergs verður að vísu að hafa þann fyrirvara sem
mitt fólk felldi sig ekki við að Þórbergur var á síðari hluta ævinnar bylting-
arsinni. Ef til vill ekki um Island og Norðurlönd - og þó átti að minnsta
kosti Manga til að tala um yfirvofandi byltingu hjá okkur hér. En alla vega
um lönd eins og Indland, en um Indland vissi Þórbergur töluvert mikið,
kannski af guðspekilegum ástæðum fyrst og fremst. „Það getur ekkert
bjargað Indlandi nema bylting," sagði hann. Ef til vill var hann ekki bylt-
ingarsinni um Norðurálfu og Norðurameríku yfirleitt: um okkar heims-
hluta trúði hann því frekar, að ég held, að hið gagnstæða mundi gerast við
það sem hefur gerzt: að yfirburðir þjóðfélagsskipanarinnar í austanverðri
álfunni mundu taka að blasa við hverjum manni, og hin vestræna þjóðfé-
lagsskipan með Sillum sínum og Völdum hyrfi þar með úr sögunni þegj-
andi og hljóðalaust. Viðburðirnir hafa sem kunnugt er orðið allir aðrir síð-
an Þórberg leið, og nú er sameignarstefna fólks eins og hans útdauður safn-
gripur. Nema hvað það virðast ekki allir átta sig á því hversu útdauð hún
er, hvorki allir meðal þeirra sem einu sinni ánetjuðust henni né heldur
meðal andstæðinga hennar. Sameignarstefna 20stu aldar er samt komin fyr-
tmm iv
313