Tímarit Máls og menningar - 01.09.1989, Síða 62

Tímarit Máls og menningar
realíska kafla um orðin, þar sem Þórbergur bregður upp hugrenninga-
tengslum sem orð vöktu með honum og hvernig málið gat verið honum
sjálfstæður veruleiki.
I Suðursveit er stórbrotin tilraun fullþroska höfundar til að kortleggja
mannlíf í heimabyggð sinni, tilraun til heildarmyndar af uppruna skáldsins
og jafnframt niðurstaða af áratugalöngum hugleiðingum og tilraunum um
söguritun og frásagnartækni. Hér birtist gleggst það markmið sem Þór-
bergur setur skáldskap sínum: Að gæða lífi hið liðna og bæta þannig ótal
nýjum víddum við einvídd augnabliksins.
Maður sem þekkir söguna og hefur innsæi til að tala við steina og tóttir
húsa, öll hans upplifun er margfeldi af hinni venjubundnu hversdagslifun.
Og það sem Þórbergur harmar sí og æ í Suðursveitarbálkinum er hve
óheyrilega mikið af sögu hefur farið forgörðum og það stafar alltsaman af
því hve fólk er tregt að nóta hjá sér og halda dagbók, hæfileikaleysi til að
sjá hið stóra í hinu smáa og frumstæður smekkur fyrir atburðarás.
„Svona voru örlagaþyngstu atburðirnir í lífi fólksins gersamlega horfnir úr
jarðnesku tilverunni af því að ekkert hafði verið skrifað og enginn haldið
dagbækur. Og það var ekkert skrifað af því að engir höfðu verið drepnir,
Njála hefði aldrei verið skrifuð ef Flosi hefði ekki brennt hann Njál inni og
fólk hans. Það var mikið happ fyrir bókmenntir Islendinga og íslenskar
kvöldvökur og álit þjóðarinnar í útlöndum að Flosi skyldi brenna þessar
manneskjur inni. Við eigum Flosa mikið að þakka, þó að ekki sé nema allar
þær hundrað þúsundir af kvöldvökum sem hann hefur gert skemmtilegar á
Islandi. Svona þarf að láta hendur standa karlmannlega fram úr ermum til
þess að hægt sé að skrifa verulega fína bók, af því að fólk hefur ekki náð tök-
um á söguefnum sálarinnar og þau ekki nógu frumstæð." (I Suðursveit, 1975,
bls. 216)
Þær bókmenntir sem Þórbergur lætur sig dreyma um eru dagbækur frá
upphafi Islandsbyggðar með tilheyrandi veðurlýsingum, staðarlýsingum,
persónulýsingum og atburðarás. Söguútstreymið frá hverju fótmáli væri þá
svo ríkulegt að maður yrði að hafa sig allan við til að hemja útsendinguna.
Eiginlega er Suðursveitarbálkurinn kennslubók í því hvernig hversdagslíf
getur öðlast líf í sögu - og ekki bara mannlíf heldur líf dýra, anda, álfa,
landslags og dauðra hluta. Það er ekki einasta að Þórbergur trúi á líf sálar-
innar að Ioknu jarðlífi heldur trúir hann að hlutirnir eigi líka sitt andlega
líf, hús búa yfir sál, tóttir líka og löngu eftir að þær hafa máðst af yfirborði
jarðar er sál þeirra á sveimi.
Allt er lifandi alltaf og það sem meira er: atburðir halda áfram eftir að
þeir gerast. Staðir búa yfir minni og atburðarásin er alltaf í gangi eins og
324